تست حساسیت ضد میکروبی چیست؟
در درمان و کنترل بیماری‌های عفونی، به ویژه هنگامی که توسط عوامل بیماری‌زا که اغلب به دارو مقاوم هستند، ایجاد می‌شوند، از تست حساسیت ضد میکروبی برای انتخاب داروهای ضد میکروبی موثر استفاده می‌شود. زمانی که بتوان واکنش‌های حساسیت یک پاتوژن را پیش‌بینی کرد، معمولاً تست حساسیت تجویز نمی‌شود، به عنوان مثال:
- گونه‌های پروتئوس (Proteus) به طور کلی به نیتروفورانتوئین (Nitrofurantoin) و تتراسایکلین‌ها (Tetracycline) مقاوم هستند.
- S. pyogenes معمولاً به پنی‌سیلین حساس است.
- K. pneumoniae به طور کلی به آمپی‌سیلین (Ampicillin) مقاوم است،
- بی‌هوازی‌ها به مترونیدازول (Metronidazole) حساس هستند.
آزمایش‌های حساسیت ضد میکروبی هرگز نباید بر روی ارگانیسم‌های کومنسال (Commensal) یا آلاینده‌ها انجام شود، زیرا این امر باعث گمراهی پزشک می‌شود و می‌تواند منجر به دریافت درمان ضد میکروبی غیر مؤثر و غیرضروری برای بیمار شده و باعث ایجاد عوارض جانبی احتمالی و مقاومت در سایر ارگانیسم‌های بالقوه بیماری‌زا شود.
تکنیک‌های تست حساسیت ضد میکروبی
تست حساسیت ضد میکروبی آزمایشگاهی را می‌توان با استفاده از موارد زیر انجام داد:
- تکنیک رقت
- تکنیک دیسک دیفیوژن (Disc diffusion)
تست‌های حساسیت رقت (Dilution susceptibility test)
آزمایش‌های حساسیت رقت دستی یا نیمه خودکار در آزمایشگاه‌های مرجع میکروبیولوژی برای اهداف اپیدمیولوژیک یا زمانی که بیمار به درمانی که فکر می‌شود کافی است، پاسخ نمی‌دهد، یا در حین درمان بیماری عود می‌کند یا زمانی که سرکوب سیستم ایمنی وجود دارد، انجام می‌شود. تکنیک‌های رقت، حداقل غلظت بازدارنده (Minimum inhibitory concentration (MIC)) را اندازه‌گیری می‌کنند.
آن‌ها همچنین می‌توانند برای اندازه‌گیری حداقل غلظت ضد باکتری (Minimum bactericidal concentration (MBC)) که کمترین غلظت ضد میکروبی مورد نیاز برای از بین بردن باکتری‌ها است، استفاده شوند. آزمایش رقت با افزودن رقت‌های یک ماده ضد میکروبی به محیط کشت براث (Broth) یا آگار انجام می‌شود.
سپس یک تلقیح استاندارد شده از ارگانیسم مورد آزمایش اضافه می‌شود. پس از انکوباسیون یک شبه، MIC به عنوان کمترین غلظت ضد میکروبی مورد نیاز برای جلوگیری از رشد قابل مشاهده گزارش می‌شود. با مقایسه مقدار MIC با غلظت‌های شناخته شده دارو که در سرم یا سایر مایعات بدن قابل دستیابی است، می‌توان پاسخ بالینی احتمالی را تعیین کرد.
تست‌های حساسیت دیسک دیفیوژن
تکنیک‌های دیسک دیفیوژن توسط اکثر آزمایشگاه‌ها برای آزمایش معمول حساسیت ضد میکروبی استفاده می‌شود. یک دیسک از کاغذ بلات (Blotting paper) به حجم مشخص و غلظت مناسبی از یک ماده ضد میکروبی آغشته شده و روی یک پلیت (Plate) آگار تست حساسیت که به طور یکنواخت با ارگانیسم مورد آزمایش تلقیح شده است، قرار می‌گیرد.
ماده ضد میکروبی از دیسک به محیط پخش شده و رشد ارگانیسم مورد آزمایش تا فاصله‌ای از دیسک که مربوط به حساسیت ارگانیسم (در میان عوامل دیگر) است، مهار می‌شود.
سویه‌های حساس به ماده ضد میکروبی تا فاصله‌ای از دیسک مهار می‌شوند در حالی که برای سویه‌های مقاوم، دیسک دارای مناطق بازدارندگی کوچک‌تری است یا سویه‌ها تا لبه دیسک رشد می‌کنند. WHO برای اهداف بالینی و مراقبتی و ارتقای تکرارپذیری و قابلیت مقایسه نتایج بین آزمایشگاه‌ها، روش دیسک دیفیوژن کربی-بائر اصلاح شده (Modified Kirby-Bauer disc diffusion) (NCCLS) را توصیه می‌کند.
تکنیک دیسک دیفیوژن اصلاح شده NCCLS کربی-بائر
اعتبار این تکنیک با دقت استاندارد شده برای هر گونه تعریف‌شده به استفاده از دیسک‌هایی با محتوای ضد میکروبی صحیح، تلقیحی که رشد هماهنگ می‌دهد و یک آگار مولر هینتون (Mueller Hinton agar) قابل اعتماد بستگی دارد. روش این آزمون باید دقیقاً با تمام جزئیات دنبال شود. پس از انکوباسیون در دمای 35 درجه سانتی‌گراد به مدت 16 تا 18 ساعت، اندازه ناحیه اندازه‌گیری شده و با استفاده از استانداردهای NCCLS تفسیر می‌شود.
این تفاسیر از ارتباطی که بین اندازه ناحیه و MIC وجود دارد، به دست می‌آیند. روش کربی-بائر NCCLS فقط باید برای گونه‌های باکتریایی که به خوبی ارزیابی شده‌اند، استفاده شود. این روش برای باکتری‌هایی که به کندی رشد می‌کنند، نیاز به مواد مغذی خاصی دارند، یا نیاز به CO2 یا انکوباسیون بی‌هوازی دارند، مناسب نیست.
تکنیک دیسک دیفیوژن استوکس (Stokes)
در این تکنیک دیسک، هر دوی ارگانیسم‌های آزمایشی و شاهد بر روی یک پلیت تلقیح می‌شوند. اندازه ناحیه مقاومت ارگانیسم مورد آزمایش مستقیماً با ناحیه مقاومت مربوط به ارگانیسم شاهد مقایسه می‌شود.
این روش به اندازه تکنیک کربی-بائر استاندارد نیست و در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود، به ویژه زمانی که نمی‌توان مقدار دقیق ماده ضد میکروبی موجود در یک دیسک را به دلیل مشکلات در تهیه دیسک‌ها و نگه‌داری صحیح آن‌ها تضمین کرد یا زمانی که سایر شرایط مورد نیاز برای تکنیک کربی- بائر را نمی‌توان برآورده کرد.
یکی از راه‌هایی که با آن آزمایشگاه‌هایی که تکنیک استوکس را انجام می‌دهند، می‌توانند به تکنیکی قابل مقایسه با تکنیک کربی باوئر (توصیه شده توسط سازمان جهانی بهداشت) دست یابند، استفاده از قرص‌های آنتی‌بیوتیک Rosco Diagnostica (Neo-Sensitabs) که پایداری بالایی دارند به جای دیسک‌های کاغذی کمتر پایدار است.
محدودیت‌های تست حساسیت ضد میکروبی
تست‌های حساسیت، فعالیت ضد میکروبی را در برابر باکتری‌ها در شرایط آزمایشگاهی (فعالیت in vitro) و نه در بیمار (فعالیت in vivo) اندازه‌گیری می‌کنند. بنابراین نمی‌توان فرض کرد که یک ماده ضد میکروبی که یک ارگانیسم را در شرایط آزمایشگاهی از بین می‌برد یا از رشد آن جلوگیری می‌کند، یک درمان موفق خواهد بود.
انتخاب درمان ضد میکروبی مناسب همچنین شامل در نظر گرفتن وضعیت بالینی بیمار، هر بیماری زمینه‌ای (مانند بیماری‌های کبد یا کلیوی)، نوع و محل عفونت، هرگونه سابقه حساسیت دارویی، سن بیمار و باردار بودن بیمار می‌باشد. همچنین شناخت فعالیت داروهای مختلف از جمله میزان جذب، انتشار در بافت‌ها، متابولیسم، دفع و همچنین سمیت احتمالی و اثرات آن بر فلور (Flora) میکروبی طبیعی بدن بیمار ضروری است. هزینه و در دسترس بودن دارو نیز باید در نظر گرفته شود.
همچنین بخوانید:
مترجم: صادق حسینی‌کیا
