اطلاعات عمومی، ویکی ژن
مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی چگونه انجام می‌شود؟
مقدمه‌ای بر مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی
مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی در حال تبدیل شدن به یک مسئله مهم در اکثر کشورهای جهان است. این پسماندها به دلیل ماهیت عفونی و سمی خود، خطرات بهداشتی و ایمنی متعددی را به همراه دارند. فعالیت‌های مربوط به مراقبت‌های بهداشتی مانند تشخیص، درمان، و ایمن‌سازی انسان‌ها یا حیوانات یا در حین انجام تحقیقات باعث تولید پسماند بیمارستانی می‌شود. همچنین زباله‌های تولید شده از آزمایشگاه‌های صنعتی، مؤسسات آموزشی، بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها، پسماند آزمایشگاهی هستند.
- Park بیانیه داد که: “اجازه دهید پسماند مربوط به “بیماران” زندگی “افراد سالم” را آلوده نکند و همچنین تصریح کرد که مدیریت صحیح پسماند بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها نقش مهمی در بهبود سلامت عمومی و همچنین کیفیت محیط زیست ایفا می‌کند. بنابراین باید با این گونه پسماندها با احتیاط بیشتری نسبت به پسماند شهری عمومی برخورد و رفتار شود.
منابع پسماندها
موارد زیر پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی تولید می‌کنند:
- بیمارستان‌های دولتی و خصوصی
- خانه‌های سالمندان و کلینیک‌ها
- آزمایشگاه‌های مؤسسات آموزشی و صنایع مختلف
- مراکز مراقبت‌های بهداشتی اولیه
- بانک خون و مراکز جمع آوری
- سردخانه‌ها
- مراکز تحقیقات و آموزش پزشکی و غیره
دسته‌بندی پسماندها
پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی را می‌توان به طور کلی به سه گروه طبقه‌بندی کرد:
- پسماند غیر خطرناک: که 80 درصد یا بیشتر از کل پسماندها را پوشش می‌دهند و شامل پسماند عمومی محل کار یا آشپزخانه می‌شود.
- پسماند عفونی: که 10 تا 15 درصد از کل پسماندها را پوشش می‌دهند و شامل اجسام نوک تیز و هر چیزی که به خون، مایعات بدن یا اعضای بدن آلوده است، می‌شوند.
- پسماند غیر عفونی اما خطرناک: که 5 درصد از کل پسماندها را پوشش می‌دهد و شامل ظاهر کننده فیلم اشعه ایکس، رنگ‌های شیمیایی، پسماند دارویی، سمی و هسته‌ای، باتری‌ها، روغن‌های مصرف شده، حلال‌های مصرف شده یا اقلام جیوه‌ای می‌باشند.
شهرداری یا مقامات دولتی پسماند غیر خطرناک را مدیریت می‌کنند، در حالی که بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها پسماند عفونی و خطرناک را مدیریت می‌کنند.
WHO پسماند بیمارستانی را در 9 نوع طبقه‌بندی کرده است که بر اساس آن پسماندها به دو دسته قابل بازیافت یا قابل سوزاندن تفکیک می‌شوند:
- پسماند عمومی: خطری برای سلامتی انسان ندارد. به عنوان مثال: کاغذ مصرفی در ادارات، لفاف، پسماند خاکروبه عمومی و غیره.
- پسماند پاتولوژیک (Pathologic): بافت یا مایع انسانی. به عنوان مثال: مایعات بدن، بافت بدن، اعضای بدن.
- پسماند تیز: اقلام پسماندی تیز. به عنوان مثال: سوزن، چاقوی جراحی، چاقو و غیره.
- پسماند عفونی: می‌توانند بیماری‌های باکتریایی، ویروسی یا انگلی را انتقال دهند. به عنوان مثال: پسماند آزمایشگاهی، پنبه یا گاز استفاده شده، سواب بافت، باند، تجهیزات بخیه و غیره.
- پسماند شیمیایی: مواد شیمیایی مورد استفاده در درمان یا تشخیص، به عنوان مثال: شناساگرهای آزمایشگاهی، ضد عفونی کننده‌ها، ظاهر کننده فیلم اشعه ایکس و غیره
- پسماند رادیواکتیوی: مایع استفاده نشده از رادیوتراپی یا تحقیقات آزمایشگاهی، ظروف شیشه‌ای آلوده و غیره.
- پسماند دارویی: داروهای تاریخ مصرف گذشته یا قدیمی.
- ظرف تحت فشار: سیلندر گاز، قوطی اسپری و غیره.
- پسماند ژنوتوکسیک (Genotoxic): پسماند حاوی داروهای سیتوتوکسیک (Cytotoxic) مورد استفاده در درمان سرطان.
انواع و ماهیت پسماند بیمارستانی به خدمات موجود در بیمارستان و ماهیت بیمارستان بستگی دارد.
مدیریت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی (نکات و مراحل)
یک سیستم مدیریت پسماند عبارت است از جمع‌آوری، دسته‌بندی، ذخیره‌سازی، حمل و نقل و دفع اصولی پسماند تولید شده، توسط یک سازمان. یک ایده مهم برای موفقیت سیستم، به حداقل رساندن پسماند می‌باشد. کارکنان بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها باید تشویق شوند تا پسماند کمتری تولید کنند.
چند نکته در مورد نحوه مدیریت پسماندها
- اجرای اصل 3R؛ کاهش (Reduce)، استفاده مجدد (Reuse) و بازیافت (Recycle).
- دستگاه‌ها را به روز نگه دارید.
- سعی کنید از خرید مواد شیمیایی به صورت عمده خودداری کنید.
- تا جایی که ممکن است مواد را بازیافت و دوباره استفاده کنید. عوامل شیمیایی مانند زایلن (Xylene)، فرمالین (Formalin) و الکل اتیلیک (Ethyl alcohol) را می‌توان تقطیر، فیلتر یا بازیافت کرد.
- در صورت عدم استفاده، اندازه و تعداد ظروف را کاهش دهید.
- تمام پسماند خطرناک را در ظروف نگه‌داری مناسب با برچسب گذاری مناسب نگه‌داری کنید.
- به طور منظم کارمندان را در مورد رویه‌های ایمنی آموزش دهید زیرا فقط توضیح شفاهی کافی نیست. آنان را در مورد اضافه کردن و حذف زباله از ظروف نگه‌داری و انواع پسماند خطرناک و عفونی آموزش دهید.
مراحل مدیریت پسماند
-
تفکیک زباله
ماهیت پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی، نحوه مدیریت آن‌ها را تعیین می‌کند. بنابراین اولین گام مدیریت پسماند، تفکیک زباله است.
تفکیک زباله در نقطه تولید زباله اجرا می‌شود. انواع مختلف پسماندها در کیسه‌ها یا ظروف جداگانه با رنگ‌های کدبندی شده و دارای برچسب مناسب نگه‌داری می‌شوند. کدهای رنگ برای انواع مختلف پسماند در کشورها متفاوت است. با این حال، استفاده از سطل‌های قرمز، زرد، سفید، آبی و سیاه رنگ رایج می‌باشد. برچسب زدن روی هر سطل با نمادهایی مانند نشان خطر زیستی و سمیت سلولی (Cytotoxicity) ضروری است. نظافت و ضدعفونی کردن منظم سطل زباله بسیار مهم است.
ماهیت پسماند در سطل‌های مختلف در شکل نشان داده شده است:
-
ذخیره‌سازی و حمل و نقل پسماند
پسماندها نباید برای مدت طولانی در ناحیه تولید باقی بمانند و برای مدیریت و دفع باید در یک ظرف در بسته حمل شوند.
مدیریت پسماندها
-
تصفیه شیمیایی
تصفیه شیمیایی برای همه انواع پسماندها به جز اعضای بدن و مایعات بدن اعمال می‌شود. کاربران باید هنگام کار با مواد شیمیایی از لباس‌های محافظ، دستکش و عینک استفاده کنند. مواد شیمیایی مورد استفاده در ضد عفونی می‌تواند با توجه به نوع پسماند متفاوت باشد. برخی از این مواد شیمیایی عبارتند از سفید کننده، هیپوکلریت سدیم (Sodium hypochlorite)، کلر و غیره.
-
تابش مایکروویو
این روش برای همه پسماندها به جز فلزات بزرگ و اجزای بدن موثر است. فرکانس 2450 مگاهرتز با طول موج 12.24 سانتی‌متر اکثر میکروب‌ها را از بین می‌برد. آب پسماندها گرم می‌شود که این امر جزء عفونی را از بین می‌برد.
-
اتوکلاو کردن (Autoclaving)
از آن برای استریل کردن پانسمان‌ها، دستکش‌ها، سرنگ‌ها، ابزارهای خاص، پلیت‌های (Plate) کشت دور انداخته شده و محیط‌های کشت استفاده می‌شود. پلاستیک‌ها و ابزارهای تیز نباید در اتوکلاو قرار گیرند. دمای 121 درجه سانتی‌گراد تحت فشار 15 پوند بر اینچ مربع برای استریل کردن به اندازه کافی مؤثر است.
-
کپسوله‌سازی (Encapsulation)
این روش برای دفع ایمن اجسام تیز توصیه می‌شود. پسماندها در یک ظرف ضد سوراخ شدن جمع‌آوری می‌شوند. بعد از این‌که به اندازه سه چهارم پر شد، در آن موادی مانند سیمان، فوم پلاستیکی یا خاک رس ریخته شده و پس از خشک شدن، دور ریخته می‌شود.
-
سوزاندن
سوزاندن فقط در مورد اکثر پسماند خطرناکی که قابل استفاده مجدد یا بازیافت نیستند یا در محل دفن پسماند قابل دفع نیستند، اعمال می‌شود. دمای بالا و فرآیند اکسیداسیون خشک مربوط به یک زباله‌سوز، پسماند آلی و قابل احتراق را در حجم و وزن کم به پسماند غیر آلی تبدیل می‌کند. در نهایت، خاکستر تولید شده و در محل دفن بهداشتی، دفع می‌شود.
پسماندی که قابل سوزاندن نیستند عبارتند از:
- ظروف تحت فشار
- پلاستیک‌های هالوژنه
- پسماندها با محتوای بالای فلزات سنگین
- پسماند رادیواکتیوی
انواع زباله‌سوز
-
زباله‌سوز تک محفظه
در این‌جا پسماندها در دمای 300 تا 400 درجه سانتی‌گراد سوزانده می‌شوند. این نوع زباله‌سوز ممکن است به دلیل دمای پایین به استریلیزاسیون مناسب نرسد.
-
زباله‌سوز دو محفظه‌ای
در این نوع زباله سوز، زباله در محفظه اولیه در دمای 800 درجه سانتی‌گراد سوزانده می‌شود، در حالی که گاز فرار در محفظه دوم در دمای 50 +/- 1000 درجه سانتی‌گراد سوزانده می‌شود.
-
زباله‌سوز پیرولیتیک (Pyrolytic)
ترکیب بی‌هوازی در زباله‌سوز پیرولیتیک دو محفظه‌ای در دمای 900 تا 1200 درجه سانتی‌گراد انجام می‌شود. پسماندها به مایع و گازهای قابل احتراق تبدیل می‌شوند که می‌توانند به عنوان سوخت برای پیرولیز (تجزیه در اثر حرارت (Pyrolysis)) استفاده شوند. این زباله‌سوز هزینه‌های عملیاتی را کاهش می‌دهد. در مقایسه با زباله‌سوزهای معمولی، زباله‌سوز پیرولیتیک دارای نرخ بازیافت انرژی بالا و آلودگی کمتر بوده و مقرون به صرفه است.
زباله‌سوز معایب خاصی مانند انتشار گازهای سمی، مواد سرطان‌زا و سمومی مانند دیوکسین‌ها (Dioxin)، فوران‌ها (Furan) و جیوه دارد. فیلترهای پارچه‌ای در دودکش‌های محفظه زباله‌سوز تعبیه شده‌اند تا انتشاری چنین موادی را به حداقل برسانند.
فناوری پلاسما (Plasma)
این فناوری یک تکنیک جدید است که از یک ابر گازی تولید شده به وسیله یونیزه کردن یک گاز بی‌اثر، استفاده می‌کند. در نتیجه دمای بالایی تا 3000 درجه سانتی‌گراد تولید می‌شود که عوامل بیماری‌زا را در پسماندها از بین می‌برد. سپس محصول نهایی در محل دفن زباله دفع می‌شود.
اگرچه استفاده از فناوری پلاسما گران است، اما دارای مزایای خاصی مانند موارد ذیل می‌باشد:
- هیچ محصول مضری آزاد نمی‌شود.
- حجم نهایی کاهش می‌یابد.
- انرژی گرمایی تولید شده را می‌توان برای کاهش هزینه عملیات بازیافت کرد.
با این حال، پسماند بیمارستانی و آزمایشگاهی اغلب سوزانده یا اتوکلاو می‌شوند.
دفع زباله
پس از ضدعفونی کردن مناسب پسماند، اکنون دفع آن بی خطر است.
دفن زباله
دفن زباله قدیمی‌ترین فناوری است، اما هنوز هم چندین کشور کم درآمد به آن متکی هستند. ایده اصلی این روش، تجزیه پسماند به مواد بی ضرر از طریق ذخیره‌سازی طولانی مدت است. متاسفانه در این روش مشکل نفوذ به وجود می‌آید. در نتیجه مواد سمی، بیماری‌زا یا رادیواکتیو به منابع آب و خاک نفوذ پیدا می‌کنند.
به دلیل خطرات بهداشت عمومی باید از دفن پسماند به صورت رو باز اجتناب شود.
محل دفن بهداشتی
محل دفن بهداشتی با یک سیستم ضد نشت برای غلبه بر اثرات مضر دفن پسماند عمومی ساخته شده است. این محل با خاک رس، پلی‌اتیلن (Polyethene) با چگالی بالا، یک سیستم جمع آوری گاز و خطوط لوله خروجی پوشیده شده است. اما قبل از دفن پسماند، ضدعفونی کردن و کاهش آن ضروری است.
پسماند مایع با زهکشی فاضلاب دفع می‌شوند.
مدیریت صحیح پسماند به برنامه‌ریزی، بودجه و اجرای خوب و تعهد در سطح سیاستی بستگی دارد. اگر مدیریت پسماند به درستی اجرا شود هم به نفع افراد و هم محیط زیست خواهد بود. فن‌آوری‌های تبدیل ممکن است بر روی قطعات پلاستیکی یا لیگنوسلولز (Lignocellulose)، پنبه، کاغذ و غیره اعمال شوند تا آن‌ها را به سوخت یا موادی تبدیل کند که بتواند با زباله‌های شهری ترکیب شود.
عاقلانه است که بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها با شهرداری‌های محلی برای مدیریت پسماند همکاری کنند. به غیر از سازمان‌های دولتی و محلی، پسماندها می‌توانند توسط آژانس‌های بین‌المللی مختلف نیز اداره شوند.
همچنین بخوانید:
مترجم: صادق حسینی‌کیا
