بیماری ها
سرطان کبد (liver cancer) چیست؟
سرطان کبد نوعی سرطان است که از کبد شروع می‌شود. به طور کلی سرطان زمانی در بدن آغاز می‌شود که سلولهای بدن شروع به رشد خارج از کنترل می‌کنند. برای درک سرطان کبد، دانستن ساختار و عملکرد طبیعی کبد کمک کننده است.
کبد
کبد بزرگ‌ترین اندام داخلی است. زیر دنده‌های راست شما و درست زیر ریه راستتان قرار دارد. دارای دو لوب (بخش) است.
کبد عمدتاً از سلولهایی به نام هپاتوسیت تشکیل شده است. همچنین دارای انواع دیگری از سلول‌ها است؛ از جمله سلولهایی که سطح رگهای خونی آن را می‌پوشانند و سلولهای دیگری که سطح لوله‌های کوچکی را در کبد به نام مجاری صفراوی می‌پوشانند. مجاری صفراوی صفرا را از کبد به کیسه صفرا یا مستقیماً به روده می‌برند.
شما نمی‌توانید بدون کبد خود زندگی کنید. این اندام کارکرد‌های مهم زیادی دارد:
- بسیاری از مواد مغذی جذب شده از روده را که بدن شما برای عملکرد درست خود به آنها نیاز دارد، تجزیه کرده و ذخیره می‌کند. برخی از مواد مغذی قبل از این که بتوان از آنها برای انرژی یا ساخت و ترمیم بافت‌های بدن استفاده کرد باید در کبد دچار تغییر (متابولیزاسیون) شوند.
- بسیاری از عوامل انعقادی را تولید می‌کند که از شما را در برابر خونریزی بیش از حد در هنگام بریدگی یا جراحت محافظت می‌کند.
- صفرا را به روده می‌رساند تا به جذب مواد مغذی (به ویژه چربی‌ها) کمک کند.
- الکل، داروها و مواد زائد سمی موجود در خون را تجزیه می‌کند که مواد حاصله سپس از طریق ادرار و مدفوع از بدن خارج می‌شوند.
انواع مختلف سلول‌ها در کبد می‌توانند انواع مختلفی از تومورهای بدخیم (سرطانی) و خوش خیم (غیر سرطانی) را تشکیل دهند. تشکیل این تومورها علل و روند درمانی متفاوتی دارند و بنابراین دیدگاه متفاوتی هم نسبت به آنها وجود دارد.
سرطان کبد اولیه (Primary liver cancer)
سرطانی که از کبد شروع می‌شود، سرطان کبد اولیه نامیده می‌شود. بیش از یک نوع از این نوع سرطان وجود دارد.
کارسینوم هپاتوسلولار (HCC)
این نوع شایع ترین شکل سرطان کبد در بزرگسالان است.
سرطانهای کبدی می‌توانند الگوهای رشد متفاوتی داشته باشند:
- برخی به صورت یک تومور منفرد شروع می‌شوند که بزرگتر می‌شود. این تومور فقط در اواخر بیماری به سایر قسمت‌های کبد سرایت می‌کند.
- به نظر می‌رسد نوع دوم به صورت تشکیل تعداد زیادی گره سرطانی کوچک در سراسر کبد شروع می‌شود، نه فقط یک تومور. این نوع اغلب در افراد مبتلا به سیروز (آسیب مزمن کبدی) دیده می‌شود و شایع ترین الگوی مشاهده شده در ایالات متحده است.
پزشکان می‌توانند چندین زیرگروه HCC را طبقه‌بندی کنند. اغلب این زیر گروه‌ها بر درمان یا زنده مانی افراد تأثیر نمی‌گذارند. اما یکی از این زیر گروه‌ها، فیبررولاملار (fibrolamellar)، دارای اهمیت زیادی برای شناخته شدن است.
این نوعی از سرطان کبد نادر است و کمتر از 1% از HCC ها را تشکیل می‌دهد و اغلب در زنان کمتر از 35 سال دیده می‌شود. در بیشتر موارد، کل کبد سرطانی نیست. این نوع فرعی نسبت به سایر اشکال HCC وضعیت پزشکی بهتری دارد.
بیشتر این مطالب فقط به کارسینوم سلول کبدی (hepatocellular carcinoma) اشاره دارند که سرطان کبد نامیده می‌شود.
کلانژیوکارسینوم داخل کبدی (Intrahepatic cholangiocarcinoma، سرطان مجرای صفراوی)
حدود 10 تا 20 درصد سرطانهایی که از کبد شروع می‌شوند، کلانژیوکارسینوم داخل کبدی هستند. این سرطان‌ها از سلولهایی شروع می‌شوند که در مجاری صفراوی کوچک (لوله‌هایی که صفرا را به کیسه صفرا می‌رسانند) و در داخل کبد قرار دارند. با این حال، اکثر کلانژیوکارسینوم‌ها در واقع در مجاری صفراوی خارج از کبد شروع می‌شوند.
اگر چه بقیه این اطلاعات عمدتاً در مورد سرطانهای کبدی است، اما کلانژیوکارسینوما نیز اغلب با همین روش‌های درمانی درمان می‌شوند.
آنژیوسارکوم (Angiosarcoma) و همانژیوسارکوم (hemangiosarcoma)
این نوع از سرطان‌ها، سرطانهای نادری هستند که در سلولهای پوشاننده رگهای خونی کبد شروع می‌شوند. افرادی که در معرض وینیل کلرید (vinyl chloride) یا دی اکسید توریم (Thorotrast) قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به این سرطان‌ها هستند.
برخی از موارد دیگر به دلیل قرار گرفتن در معرض آرسنیک یا رادیوم یا یک بیماری ارثی به نام هموکروماتوز ارثی (hereditary hemochromatosis) ایجاد می‌شوند. در حدود نیمی از موارد، هیچ علت احتمالی در افراد قابل شناسایی نیست.
این تومورها به سرعت رشد می‌کنند و معمولاً آن قدر گسترده هستند که زمانی که پیدا می‌شوند نمی‌توان آنها را با جراحی برداشت. شیمی درمانی و پرتو درمانی ممکن است به کند کردن سرعت بیماری کمک کند اما درمان این سرطان‌ها معمولاً بسیار سخت است. این سرطان‌ها مانند سارکوم‌های دیگر درمان می‌شوند.
هپاتوبلاستوما (Hepatoblastoma)
این یک نوع سرطان بسیار نادر است که در کودکان و معمولا در سنین کمتر از 4 سال ایجاد می‌شود. سلولهای هپاتوبلاستوم شبیه سلولهای کبدی جنینی هستند. از هر 3 کودک مبتلا به این تومورها، 2 کودک با جراحی و شیمی درمانی با موفقیت درمان می‌شوند. اگرچه اگر تومورها به خارج از کبد گسترش یافته باشند، درمان آنها سخت‌تر است.
سرطان ثانویه کبد (metastatic liver cancer، سرطان متاستاتیک کبد)
اکثر مواقعی که سرطان در کبد یافت می‌شود، اصلاً از آن جا شروع نشده است، بلکه از جای دیگری در بدن مانند پانکراس، روده بزرگ، معده، سینه یا ریه گسترش یافته است (متاستاز). از آن جایی که این سرطان از محل اصلی (اولیه) خود گسترش یافته است، به آن سرطان کبد ثانویه (secondary liver cancer) می‌گویند. این تومورها بر اساس محل اولیه (محل شروع آنها) نام گذاری و درمان می‌شوند.
به عنوان مثال، سرطانی که از ریه شروع شده و به کبد گسترش یافته است، سرطان ریه با گسترش به کبد نامیده می‌شود نه سرطان کبد. این سرطان همچنین به عنوان یک سرطان ریه تحت درمان قرار می‌گیرد.
در ایالات متحده و اروپا، آمار ابتلا به تومورهای ثانویه (متاستاتیک) کبدی بیشتر از سرطان اولیه کبد است. برعکس این قضیه برای بسیاری از مناطق آسیا و آفریقا صادق است.
تومورهای خوش خیم کبدی
تومورهای خوش خیم گاهی آن قدر بزرگ می‌شوند که مشکلاتی ایجاد کنند، اما در بافت‌های مجاور رشد نمی‌کنند و به نقاط دور دست بدن گسترش نمی‌یابند. در صورت نیاز به درمان، بیمار معمولاً با جراحی بهبود می‌یابد.
همانژیوم (Hemangioma)
شایع ترین نوع تومور خوش خیم کبد، همانژیوم است که از رگهای خونی شروع می‌شود. اکثر همانژیوم‌های کبدی هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند و نیازی به درمان ندارند. اما برخی ممکن است خونریزی کنند و باید با جراحی برداشته شوند.
آدنوم کبدی (Hepatic adenoma)
آدنوم کبدی یک تومور خوش خیم است که از سلولهای کبدی (نوع اصلی سلولهای کبدی) شروع می‌شود. بیشتر آنها هیچ علامتی نداشته و نیازی هم به درمان ندارند. اما برخی در نهایت باعث ایجاد علائمی مانند درد یا ایجاد توده در شکم (ناحیه معده) یا از خونریزی می‌شوند.
از آن جایی که خطر پاره شدن تومور (منجر به از دست دادن شدید خون) و به احتمال کم، تبدیل شدن این تومورها به سرطان کبد وجود دارد، اکثر متخصصان معمولاً جراحی را برای برداشتن تومور در صورت امکان توصیه می‌کنند.
استفاده از داروهای خاص ممکن است خطر ابتلا به این تومورها را افزایش دهد. زنان در صورت مصرف قرص‌های ضد بارداری شانس بیشتری برای ابتلا به یکی از این تومورها دارند، اگرچه به طور کلی این پدیده نادر است. مردانی که از استروئیدهای آنابولیک استفاده می‌کنند نیز ممکن است به این تومورها مبتلا شوند. با قطع این داروها ممکن است آدنوم‌ها هم کوچک شوند.
هیپرپلازی ندولار کانونی (Focal nodular hyperplasia)
هیپرپلازی ندولار کانونی (FNH) یک توده تومور مانند است که از چندین نوع سلول (هپاتوسیت‌ها، سلولهای مجرای صفراوی و سلولهای بافت هم بند) تشکیل شده است. اگر چه تومور های FNH خوش خیم هستند اما ممکن است علائمی ایجاد کنند. تشخیص آنها از سرطانهای واقعی کبد می‌تواند دشوار باشد و پزشکان گاهی اوقات آنها را زمانی که نوع تشخیص نامشخص است، برای اطمینان حذف می‌کنند.
هر دو آدنوم کبدی و تومورهای FNH در زنان شایع تر از مردان هستند.
آمار کلیدی در مورد سرطان کبد
برآورد‌های انجمن سرطان آمریکا برای سرطان کبد اولیه و سرطان مجرای صفراوی داخل کبدی در ایالات متحده برای سال 2022 عبارتند از:
- حدود 41260 مورد جدید (28600 مورد در مردان و 12660 مورد در زنان) تشخیص داده خواهد شد.
- حدود 30520 نفر (20420 مرد و 10100 زن) بر اثر این سرطان‌ها خواهند مرد.
نرخ بروز سرطان کبد از سال 1980 بیش از سه برابر شده است، در حالی که میزان مرگ و میر در این مدت بیش از دو برابر شده است.
سرطان کبد در کجا شایع تر است؟
سرطان کبد در کشورهای جنوب صحرای آفریقا و آسیای جنوب شرقی بسیار شایع‌تر از ایالات متحده است. در بسیاری از این کشورها این سرطان شایع ترین نوع سرطان است. سالانه بیش از 800000 نفر در سراسر جهان به این سرطان مبتلا می‌شوند. سرطان کبد همچنین یکی از علل اصلی مرگ و میر ناشی از سرطان در سراسر جهان است و سالانه بیش از 700000 مرگ و میر را به خود اختصاص می‌دهد.
چه چیزی باعث ایجاد سرطان کبد می‌شود؟
اگر چه چندین عامل خطرساز برای سرطان کبد شناخته شده است، اما این که دقیقاً چگونه این عوامل ممکن است باعث سرطانی شدن سلولهای طبیعی کبد شوند، تنها تا حدی شناخته شده است. برخی از این عوامل خطرساز بر روی DNA سلولهای کبد تأثیر می‌گذارند که می‌تواند منجر به رشد غیر طبیعی سلول شده و باعث ایجاد سرطان شود.
DNA ماده شیمیایی در سلول های ما است که حامل ژن های ما می‌باشد و نحوه عملکرد سلولهای ما را کنترل می‌کند. ما شبیه والدین خود هستیم زیرا آنها منبع DNA ما هستند.
DNA چیزی بیش از ظاهر ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
برخی از ژن‌ها زمان رشد سلول‌ها، تقسیم به سلولهای جدید و مرگ را کنترل می‌کنند.
- ژن‌هایی که به رشد و تقسیم و زنده ماندن سلول‌ها کمک می‌کنند، انکوژن (oncogene) نامیده می‌شوند.
- ژن‌هایی که تقسیم سلولی را تحت کنترل نگه می‌دارند، اشتباهات DNA را ترمیم می‌کنند یا باعث مرگ سلول‌ها در زمان مناسب می‌شوند، ژن‌های سرکوب کننده تومور (tumor suppressor genes) نامیده می‌شوند.
سرطان‌ها می‌توانند در اثر تغییرات DNA (جهش) ایجاد شوند که انکوژن‌ها را فعال می‌کنند یا ژن‌های سرکوب کننده تومور را خاموش می‌کنند. برای سرطانی شدن یک سلول، معمولاً چندین ژن مختلف باید تغییراتی داشته باشند.
برخی از مواد شیمیایی که باعث سرطان کبد می‌شوند – مانند آفلاتوکسین‌ها (aflatoxins) – به DNA سلولهای کبد آسیب می‌رسانند. به عنوان مثال، مطالعات نشان داده‌اند که آفلاتوکسین‌ها می‌توانند به ژن سرکوبگر تومور TP53 آسیب بزنند که به طور معمول از رشد بیش از حد سلول‌ها جلوگیری می‌کند. آسیب به ژن TP53 می‌تواند منجر به افزایش رشد سلولهای غیر طبیعی و تشکیل سرطان شود.
همچنین ویروس‌‌های هپاتیت می‌توانند هنگام آلوده کردن سلولهای کبدی DNA را تغییر دهند. در برخی بیماران، DNA ویروسی می‌تواند خود را به DNA سلول کبدی وارد کند. این اتفاق ممکن است انکوژن‌های سلول را فعال کند.
سرطان کبد به وضوح علل مختلفی دارد و بدون شک ژن‌های مختلفی در ایجاد آن دخیل هستند. امید است که درک کامل‌تر از چگونگی ایجاد سرطانهای کبد به پزشکان کمک کند تا راه‌هایی برای پیشگیری و درمان بهتر این سرطان‌ها بیابند.
علائم و نشانههای سرطان کبد
داشتن یک یا چند مورد از علائم زیر به معنای ابتلا به سرطان کبد نیست. در واقع، بسیاری از این علائم به احتمال زیاد ناشی از ایجاد وضعیت‌های دیگر هستند. با این حال، اگر هر یک از این علائم را دارید، مهم است که آنها را توسط پزشک بررسی کنید تا در صورت نیاز بتوان علت را پیدا کرده و درمان را آغاز کرد. علائم و نشانههای سرطان کبد اغلب تا مراحل بعدی بیماری ظاهر نمی‌شوند اما گاهی اوقات ممکن است زودتر از موعد خود را نشان دهند.
اگر زمانی که اولین علائم را مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید، سرطان شما ممکن است زودتر تشخیص داده شود، زمانی که روند درمانی به احتمال زیاد مفید است. برخی از شایع‌ترین علائم سرطان کبد عبارتند از:
- کاهش وزن (بدون هیچ گونه تلاشی)
- از دست دادن اشتها
- احساس سیری بسیار پس از یک وعده غذایی کوچک
- حالت تهوع یا استفراغ
- بزرگ شدن کبد که به صورت فشاری زیر دنده‌ها در سمت راست احساس می‌شود.
- طحال بزرگ شده که به صورت فشاری زیر دنده‌ها در سمت چپ احساس می‌شود.
- درد در ناحیه شکم (belly) یا نزدیک تیغه شانه راست
- تورم یا تجمع مایع در شکم
- خارش
- زردی پوست و چشم (یرقان)
علائم دیگر می‌تواند شامل تب، بزرگ شدن سیاهرگ‌های شکمی که از طریق پوست دیده می‌شود و کبودی یا خونریزی‌های غیر طبیعی باشد.
افرادی که هپاتیت مزمن یا سیروز دارند ممکن است احساس بدتری را نسبت به حد معمول داشته یا فقط ممکن است تغییراتی در نتایج آزمایشات آزمایشگاهی مانند تست‌های عملکرد کبد یا سطوح آلفا فتوپروتئین (AFP) داشته باشند.
برخی از تومورهای کبدی هورمون‌هایی می‌سازند که بر روی اندام‌هایی غیر از کبد اثر می‌کنند. این هورمون‌ها ممکن است باعث بروز موارد زیر شوند:
- سطوح بالای کلسیم خون (هیپرکلسمی) که می‌تواند باعث بروز تهوع، گیجی، یبوست، ضعف یا مشکلات عضلانی شود.
- سطوح پایین قند خون (هیپوگلیسمی) که می‌تواند باعث خستگی یا غش شود.
- بزرگ شدن سینه (ژنیکوماستی) و یا کوچک شدن بیضه‌ها در مردان
- تعداد بالای گلبولهای قرمز خون (اریتروسیتوز) که می‌تواند باعث قرمزی و برافروختگی فرد شود.
- سطح کلسترول بالا
مراحل سرطان کبد
پس از تشخیص سرطان کبد، پزشکان سعی می‌کنند بفهمند که آیا این سرطان گسترش یافته است یا خیر و اگر چنین اتفاقی افتاده است میزان آن تا چه حد است. این فرآیند مرحله (سطح) بندی نامیده می‌شود. مرحله سرطان، میزان سرطان در بدن را توصیف می‌کند. این کار به تعیین اینکه سرطان چقدر جدی است و تعیین بهترین روش برای درمان آن کمک می‌کند. پزشکان همچنین هنگام صحبت در مورد آمار بقا و زنده مانی از مرحله سرطان استفاده می‌کنند.
مراحل سرطان کبد از مرحله I (1) تا IV (4) متغیر است. به عنوان یک قاعده، هرچه این عدد کمتر باشد، سرطان کمتر گسترش یافته است. عدد بزرگتر، مانند مرحله IV، به معنای گسترش بیشتر سرطان است. اگر چه تجربه سرطان در هر فرد منحصر به فرد است اما سرطانهایی که مراحل مشابهی دارند، چشم‌انداز مشابهی هم داشته و اغلب به روش مشابهی نیز درمان می‌شوند.
مرحله سرطان چگونه تعیین می‌شود؟
چندین سیستم مرحله بندی برای سرطان کبد وجود دارد و همه پزشکان از یک سیستم واحد استفاده نمی‌کنند. سیستم مرحله بندی که اغلب در ایالات متحده برای سرطان کبد استفاده می‌شود، سیستم AJCC (کمیته مشترک آمریکایی سرطان) TNM است که بر اساس 3 اطلاعات کلیدی عمل می‌کند:
وسعت تومور اصلی (اولیه) (T): سرطان تا چه حد در پوست رشد کرده است؟ آیا سرطان زخم هم دارد؟
- ضخامت تومور: ضخامت ملانوما را اندازه گیری برسلو (Breslow measurement) می‌نامند. به طور کلی، ملانوماهایی با ضخامت کمتر از 1 میلی متر (حدود 25/1 اینچ) شانس بسیار کمی برای گسترش دارند. با ضخیم‌تر شدن ملانوما، احتمال انتشار آن نیز بیشتر می‌شود.
- زخم: زخم، از بین رفتن پوست روی ملانوما است. ملانوماهایی که زخمی هستند، آینده بدتری برای بیمار به همراه دارند.
گسترش به غدد لنفاوی مجاور (N): آیا سرطان به غدد لنفاوی مجاور سرایت کرده است؟
گسترش (متاستاز) به نقاط دور دست (M): آیا سرطان به غدد لنفاوی دور یا اندام‌های دور گسترش یافته است؟ (ملانوما می‌تواند تقریباً در هر نقطه از بدن پخش شود اما شایع ترین محل انتشار ریه‌ها، کبد، مغز، استخوان‌ها و پوست یا غدد لنفاوی موجود در سایر قسمت‌های بدن است.)
اعداد یا حروف بعد از T، N و M جزئیات بیشتری در مورد هر یک از این عوامل ارائه می‌دهند. اعداد بالاتر به معنای پیشرفته‌تر بودن سرطان هستند. هنگامی که دسته‌بندی‌های T، N، و M یک فرد مشخص شد، این اطلاعات در فرآیندی به نام گروه بندی مرحله ای ترکیب می‌شوند تا یک مرحله کلی را تعیین کنند.
سرطان کبد معمولاً بر اساس نتایج معاینات فیزیکی، بیوپسی و آزمایشهای تصویر برداری (سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی و غیره) مرحله بندی می‌شود که مرحله بالینی (clinical stage) نیز نامیده می‌شود. اگر جراحی انجام شود، مرحله پاتولوژیک (که مرحله جراحی نیز نامیده می‌شود) با بررسی بافت برداشته شده در طول عمل تعیین می‌شود.
عوامل خطرساز سرطان کبد
عامل خطرساز هر چیزی است که شانس ابتلا به بیماری مانند سرطان را افزایش دهد. سرطانهای مختلف عوامل خطرساز متفاوتی دارند. برخی از عوامل خطرساز مانند سیگار کشیدن را می‌توان تغییر داد. سایر موارد، مانند سن یا سابقه خانوادگی فرد، قابل تغییر نیستند.
اما داشتن یک عامل خطرساز یا حتی چندین عدد از این عوامل به این معنی نیست که شما به این بیماری مبتلا خواهید شد. همچنین برخی از افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند ممکن است عوامل خطرساز شناخته شده کمی داشته باشند یا اصلاً تحت تاثیر هیچ عاملی نبوده باشند.
چه عواملی می‌توانند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهند؟
عوامل متعددی می‌توانند شانس ابتلای فرد به سرطان کبد (HCC) را افزایش دهند.
جنسیت
سرطان کبد در مردان بسیار شایع تر از زنان است. دلیل اصلی این امر احتمالاً به دلیل رفتارهایی است که بر برخی از عوامل خطرساز که در زیر توضیح داده شده است، تأثیر می‌گذارد. زیر گروه فیبرولاملار HCC در زنان شایع تر است.
نژاد و قومیت
در ایالات متحده، آمریکایی‌های آسیایی-آمریکایی و ساکنان جزایر اقیانوس آرام بالاترین میزان ابتلا به سرطان کبد را دارند و پس از آنها اسپانیایی‌ها (لاتین‌ها)، سرخپوستان آمریکایی (بومیان آلاسکا)، آمریکایی‌های آفریقایی تبار و سفیدپوستان قرار دارند.
هپاتیت ویروسی مزمن (Chronic viral hepatitis)
در سراسر جهان، شایع‌ترین عامل خطرساز برای سرطان کبد، عفونت مزمن (طولانی مدت) با ویروس هپاتیت B (HBV) یا ویروس هپاتیت C (HCV) است. این عفونت‌ها منجر به سیروز کبدی می‌شوند و مسئول تبدیل سرطان کبد به شایع‌ترین سرطان در بسیاری از نقاط جهان هستند.
در ایالات متحده، عفونت با هپاتیت C شایع ترین علت HCC است، در حالی که در آسیا و کشورهای در حال توسعه، هپاتیت B شایع‌تر است. افراد آلوده به هر دو ویروس در معرض خطر بالایی برای ابتلا به هپاتیت مزمن، سیروز و سرطان کبد هستند. این خطر در صورت مصرف زیاد الکل (حداقل 6 نوشیدنی الکلی در روز) بیشتر نیز می‌شود.
HBV و HCV می‌توانند از طریق استفاده از سوزنهای آلوده مشترک (مانند مصرف مواد مخدر)، رابطه جنسی غیر ایمن یا زایمان از فردی به فرد دیگر منتقل شوند. این ویروسها همچنین می‌توانند از طریق انتقال خون منتقل شوند، اگر چه این امر در ایالات متحده بسیار نادر است زیرا محصولات خونی برای این ویروسها آزمایش می‌شوند. در کشورهای در حال توسعه، گاهی اوقات کودکان به دلیل تماس طولانی مدت با اعضای خانواده آلوده به عفونت هپاتیت B مبتلا می‌شوند.
HBV بیشتر احتمال دارد علائمی مانند بیماری‌های آنفولانزا مانند و زردی (زردی چشم و پوست) ایجاد کند. اما بیشتر افراد در عرض چند ماه به طور کامل از ابتلا به عفونت HBV بهبود می‌یابند. تنها درصد بسیار کمی از بزرگسالان ناقل دچار بیماری مزمن می‌شوند و خطر ابتلا به سرطان کبد در آنها بیشتر است. نوزادان و کودکان کوچکی که مبتلا به این ویروس می‌شوند، در معرض خطر بالاتری برای تبدیل شدن به ناقلین دارای بیماری مزمن هستند.
از طرف دیگر HCV کمتر احتمال دارد که علائم ایجاد کند. اما اکثر افراد مبتلا به HCV دچار عفونت‌های مزمنی می‌شوند که به احتمال بیشتری می‌توانند منجر به آسیب کبدی یا حتی سرطان شوند.
سایر ویروسها مانند ویروس هپاتیت A و ویروس هپاتیت E نیز می‌توانند باعث هپاتیت شوند. اما افراد آلوده به این ویروسها به هپاتیت مزمن یا سیروز کبدب مبتلا نمی‌شوند و خطر ابتلا به سرطان کبد در آنها را افزایش نمی‌یابد.
سیروز (Cirrhosis)
سیروز بیماری است که در آن سلولهای کبدی آسیب دیده و با بافت اسکار (scar، زخم مانند) جایگزین می‌شوند. افراد مبتلا به سیروز در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد هستند. اکثراً (و نه همه) افرادی که به سرطان کبد مبتلا می‌شوند، به طور همزمان شواهدی از ابتلا به سیروز هم دارند.
چندین علت احتمالی برای ابتلا به سیروز وجود دارد. بیشتر موارد در ایالات متحده در افرادی رخ می‌دهد که سوء مصرف الکل دارند یا دارای عفونت‌های مزمن HBV یا HCV هستند.
بیماری کبد چرب غیر الکلی
بیماری کبد چرب غیر الکلی یک بیماری شایع در افراد چاق است. افراد مبتلا به یک زیر گروه از این بیماری، که به نام استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) شناخته می‌شود، ممکن است به سیروز مبتلا شوند.
سیروز صفراوی اولیه
برخی از انواع بیماری‌های خود ایمنی که بر کبد تأثیر می‌گذارند نیز می‌توانند باعث ابتلا به سیروز شوند. به عنوان مثال، در سیروز صفراوی اولیه (PBC) مجاری صفراوی در کبد آسیب دیده و حتی از بین می‌روند که این پدیده می‌تواند منجر به سیروز شود. افراد مبتلا به PBC پیشرفته در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان کبد هستند.
بیماری‌های متابولیک ارثی
برخی از بیماری‌های متابولیک ارثی می‌توانند منجر به ایجاد سیروز شوند.
افراد مبتلا به هموکروماتوز ارثی (hereditary hemochromatosis) آهن زیادی از غذا جذب می‌کنند. آهن در بافت‌های سراسر بدن از جمله کبد رسوب می‌کند. اگر آهن به اندازه کافی در کبد انباشته شود، می‌تواند منجر به ایجاد سیروز و سرطان کبد شود.
مصرف زیاد الکل
سوء مصرف الکل عامل اصلی سیروز در ایالات متحده است که به نوبه خود با افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد مرتبط است.
مصرف تنباکو
سیگار کشیدن خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. افرادی که در گذشته سیگار می‌کشیدند و سپس ترک کرده بودند نسبت به افرادی که هنوز سیگار می‌کشیدند خطر کمتری برای ابتلا به سرطان کبد دارند، اما هر دو گروه نسبت به کسانی که هرگز سیگار نکشیدند دارای خطر بیشتری برای ابتلا هستند.
چاقی
چاق بودن (اضافه وزن بسیار) خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. این احتمالاً به این دلیل بوجود آمده است که چاقی می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری‌های کبد چرب و سیروز شود.
دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 با افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد، معمولاً در بیمارانی که عوامل خطرساز دیگری مانند مصرف زیاد الکل و یا هپاتیت ویروسی مزمن نیز دارند، مرتبط است. این خطر همچنین ممکن است افزایش یابد زیرا افراد مبتلا به دیابت نوع 2 تمایل به اضافه وزن یا چاقی نیز دارند که به نوبه خود می‌تواند باعث مشکلات کبدی شود.
برخی بیماری‌های نادر
بیماری‌هایی که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- تیروزینمی (Tyrosinemia)
- کمبود آلفا1-آنتی تریپسین (Alpha1-antitrypsin)
- پورفیریا پوستی تاردا (Porphyria cutanea tarda)
- بیماری‌های مربوط به ذخیره گلیکوژن
- بیماری ویلسون (Wilson disease)
آفلاتوکسین‌ها (Aflatoxins)
این مواد سرطان‌زا توسط نوعی قارچ ساخته می‌شوند که بادام زمینی، گندم، سویا، ذرت و برنج را آلوده می‌کند. نگهداری این مواد در محیط مرطوب و گرم می‌تواند منجر به رشد این قارچ شود. اگر چه این اتفاق تقریباً در هر نقطه از جهان می‌تواند رخ دهد اما در کشورهای گرم‌تر و گرمسیری رایج‌تر است. کشورهای توسعه یافته، مانند ایالات متحده و کشورهای اروپایی، مواد غذایی را برای سنجش سطوح آفلاتوکسین آزمایش می‌کنند.
قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این مواد یک عامل خطرساز بزرگ برای ابتلا به سرطان کبد است. این خطر در افراد مبتلا به عفونت‌های هپاتیت B یا C حتی بیشتر افزایش می‌یابد.
وینیل کلرید (Vinyl chloride) و توریم دی اکسید (Thorotrast)
قرار گرفتن در معرض این مواد شیمیایی خطر ابتلا به آنژیوسارکوم کبد را افزایش می‌دهد. این عوامل همچنین به میزان بسیار کمتری خطر ابتلا به کلانژیوکارسینوما و سرطان کبد را افزایش می‌دهند. وینیل کلرید یک ماده شیمیایی است که در ساخت برخی از انواع پلاستیک استفاده می‌شود.
توروتراست (توریم دی اکسید) یک ماده شیمیایی است که در گذشته به عنوان بخشی از آزمایشهای خاص اشعه ایکس به برخی از بیماران تزریق می‌شد. زمانی که خواص سرطان‌زایی این مواد شیمیایی شناسایی شد، اقداماتی برای از حذف کردن یا به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض آنها انجام شد. توروتراست دیگر استفاده نمی‌شود و قرار گرفتن کارگران در معرض وینیل کلرید هم به شدت پایش و بررسی می‌شود.
استروئیدهای آنابولیک (Anabolic steroids)
استروئیدهای آنابولیک هورمون‌های مردانه‌ای هستند که توسط برخی از ورزشکاران برای افزایش قدرت و حجم عضلانی استفاده می‌شود. مصرف طولانی مدت استروئیدهای آنابولیک می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. استروئیدهای شبه کورتیزون (Cortisone-like steroids)، مانند هیدروکورتیزون (hydrocortisone)، پردنیزون (prednisone) و دگزامتازون (dexamethasone)، این خطر را ندارند.
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهند
واکسن هپاتیت B
از آن جایی که عفونت مزمن هپاتیت B می‌تواند منجر به ایجاد سیروز و سپس سرطان کبد شود، واکسینه شدن علیه ویروس هپاتیت B ممکن است افراد را از سرطان کبد ناشی از ویروس هپاتیت B محافظت کند.
درمان هپاتیت ویروسی
مشخص شده است که عفونت‌های مزمن با هپاتیت B یا حتی هپاتیت C می‌تواند منجر به ابتلا به سیروز و سرطان کبد شود. قرار گرفتن تحت روند درمانی برای هر دو عفونت می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهد.
عواملی با اثرات نا مشخص بر خطر سرطان کبد
آسپرین (Aspirin)
نشان داده شده است که آسپرین خطر ابتلا به چند سرطان را کاهش می‌دهد. برخی از مطالعات کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد را با استفاده منظم از آسپرین نشان داده‌اند اما تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
آیا می‌توان از ابتلا به سرطان کبد پیشگیری کرد؟
با کاهش قرار گرفتن در معرض عوامل خطرساز شناخته شده برای این بیماری، می‌توان از ابتلا به بسیاری از سرطانهای کبد پیشگیری کرد.
پیشگیری و درمان عفونت‌های هپاتیت B و C
در سراسر جهان، مهم‌ترین عامل خطرساز برای سرطان کبد، عفونت مزمن با ویروس هپاتیتB (HBV) و ویروس هپاتیت C (HCV) است. این ویروسها می‌توانند از طریق استفاده از سوزنهای آلوده (مانند مصرف مواد مخدر)، از طریق رابطه جنسی محافظت نشده و از طریق زایمان از فردی به فرد دیگر منتقل شوند.
بنابراین ممکن است با استفاده نکردن از سوزنهای مشترک و با استفاده از روش‌های جنسی ایمن (مانند استفاده از لوازم پیشگیری از بارداری) از ابتلا به برخی سرطانهای کبد جلوگیری شود.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) توصیه می‌کند که همه کودکان و همچنین بزرگسالان در معرض خطر، برای کاهش خطر ابتلا به هپاتیت و سرطان کبد واکسن HBV را دریافت کنند. هیچ واکسنی برای HCV وجود ندارد. پیشگیری از عفونت HCV و همچنین عفونت HBV در افرادی که واکسینه نشده‌اند، بر اساس درک چگونگی وقوع این عفونت‌ها در این افراد است.
انتقال خون نیز زمانی منبع اصلی عفونت هپاتیت بود. اما از آن جایی که بانک‌های خون در ایالات متحده برای یافتن این ویروسها در خون‌های اهدا شده تست‌هایی را انجام می‌دهند، خطر ابتلا به عفونت هپاتیت از طریق انتقال خون بسیار کم است.
افرادی که در معرض خطر بالای HBV یا HCV هستند باید از نظر ابتلا به این عفونت‌ها آزمایش شوند تا بتوان آنها را از نظر احتمال ابتلا به بیماری‌های کبدی تحت نظر گرفته و در صورت نیاز تحت درمان قرار داد.
CDC توصیه می‌کند در صورت صحت هر یک از موارد زیر برای شما، آزمایش HCV را انجام دهید:
- اگر شما از سال 1945 تا 1965 متولد شده‌اید. (علت این است که اکثر افرادی که در ایالات متحده به HCV آلوده هستند، در این سال‌ها متولد شده اند.)
- اگر شما تا به حال مواد مخدر تزریق کرده‌اید. (حتی فقط یک بار یا مدت‌ها قبل)
- اگر قبل از سال 1987 برای مشکل لخته شدن خون نیاز به دارو داشتید.
- اگر قبل از ژوئیه 1992 (زمانی که غربالگری خون و اندام ها از نظر HCV آغاز شد) انتقال خون یا پیوند عضو دریافت کرده‌اید.
- اگر شما تحت همودیالیز طولانی مدت (long-term hemodialysis) بوده یا هستید.
- اگر شما به HIV آلوده شده‌اید.
- اگر ممکن است در 6 ماه گذشته از طریق رابطه جنسی یا استفاده از سرنگ مشترک در طول مصرف مواد مخدر در معرض هپاتیت C قرار گرفته باشید.
روند درمان عفونت مزمن HCV می‌تواند ویروس را در بسیاری از افراد از بین ببرد و ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهد.
تعدادی از داروها برای درمان HBV مزمن استفاده می‌شود. این داروها تعداد ویروسها را در خون و آسیب کبدی را کاهش می‌دهند. اگر چه این داروها بیماری را درمان نمی‌کنند اما خطر ابتلا فرد به سیروز را کاهش داده و ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد را نیز کاهش دهند.
مصرف الکل و تنباکو را محدود کنید
نوشیدن الکل می‌تواند منجر به سیروز شود که این بیماری به نوبه خود می‌تواند منجر به سرطان کبد شود. عدم مصرف الکل یا مصرف متعادل الکل می‌تواند به پیشگیری از سرطان کبد کمک کند.
از آن جایی که سیگار نیز خطر ابتلا به سرطانهای کبد را افزایش می‌دهد، سیگار نکشیدن از ابتلا به برخی از این سرطان‌ها نیز جلوگیری می‌کند. اگر سیگار می‌کشید، ترک سیگار به کاهش خطر ابتلا به این سرطان و همچنین بسیاری از سرطان‌ها و بیماری‌های تهدید کننده زندگی کمک می‌کند.
به وزن سالم برسید و آن را حفظ کنید
جلوگیری از چاق شدن ممکن است راه دیگری برای کمک به محافظت در برابر ابتلا به سرطان کبد باشد. افرادی که چاق هستند بیشتر در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب و دیابت می‌باشند که هر دو این‌ها با سرطان کبد مرتبط هستند.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سرطان‌زا را محدود کنید
تغییر نحوه ذخیره برخی غلات در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری می‌تواند قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا مانند آفلاتوکسین‌ها را کاهش دهد. بسیاری از کشورهای توسعه یافته در حال حاضر مقرراتی برای جلوگیری و نظارت بر آلودگی غلات دارند.
بیماری‌هایی را که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند، درمان کنید
برخی از بیماری‌های ارثی می‌توانند باعث ایجاد سیروز کبدی شوند و خطر ابتلا به سرطان کبد را در افراد افزایش دهند. یافتن و درمان این بیماری‌ها در اوایل زندگی می‌تواند این خطر را کاهش دهد. به عنوان مثال، تمام کودکان خانواده‌های مبتلا به هموکروماتوز باید از نظر این بیماری غربالگری شوند و در صورت ابتلا به آن، تحت درمان قرار گیرند. در طول روند درمانی، به طور منظم، مقادیر کمی از خون برای کاهش مقدار آهن اضافی در بدن حذف می‌شود.
آزمایشات سرطان کبد
برخی از سرطانهای کبد را می‌توان با آزمایش افراد در معرض خطر که علائمی ندارند (غربالگری) پیدا کرد اما اکثر سرطانهای کبد به این دلیل یافت می‌شوند که علائمی را ایجاد می‌کنند. اگر علائم یا نشانههای احتمالی سرطان کبد را دارید، به پزشک خود مراجعه کنید. او شما را معاینه می‌کند و ممکن است آزمایش‌‌هایی را هم برایتان تجویز کند.
تاریخچه پزشکی و معاینات فیزیکی
پزشک در مورد سابقه پزشکی شما می‌پرسد تا در مورد علائم و عوامل خطرساز احتمالی اطلاعات بیشتری کسب کند. پزشک همچنین شما را معاینه می‌کند تا علائم سرطان کبد و سایر مشکلات سلامتی را پیدا کند. وی احتمالاً توجه ویژه ای به شکم شما دارد و پوست و سفیدی چشم شما را به دنبال یافتن زردی (رنگ مایل به زرد) بررسی می‌کند.
اگر علائم و یا نتایج معاینه فیزیکی نشان دهد که ممکن است سرطان کبد داشته باشید، احتمالاً آزمایشات بیشتری انجام خواهد شد. این آزمایش‌ها ممکن است شامل آزمایشهای تصویر برداری، آزمایشگاهی و یا نمونه برداری از بافت کبد باشند.
تست‌های تصویر برداری
تست‌های تصویر برداری از اشعه ایکس، میدان‌های مغناطیسی یا امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما استفاده می‌کنند. آزمایشات تصویر برداری ممکن است به دلایل مختلفی قبل و بعد از تشخیص سرطان کبد انجام شود، از جمله:
- برای کمک به یافتن مناطق مشکوک که ممکن است سرطانی باشند.
- کمک به پزشک برای هدایت سوزن بیوپسی به ناحیه مشکوک برای نمونه برداری
- برای بررسی میزان گسترش سرطان
- برای کمک به هدایت درمانهای خاص در کبد
- برای کمک به تعیین این که آیا درمان موثر است یا خیر
- برای جستجوی علائم احتمالی عود سرطان پس از درمان آن
سونوگرافی (Ultrasound)
سونوگرافی اغلب اولین آزمایشی است که برای بررسی کبد استفاده می‌شود. این روش از امواج صوتی برای ایجاد تصویر روی صفحه کامپیوتر استفاده می‌کند. این آزمایش می‌تواند تومورهای در حال رشد در کبد را نشان دهد که در صورت نیاز می‌توان آنها را برای بررسی سرطانی بودن آزمایش کرد.
توموگرافی کامپیوتری (CT)
سی تی اسکن یک آزمایش اشعه ایکس است که تصاویر دقیقی را از بدن شما می‌سازد. سی تی اسکن شکم می‌تواند به یافتن بسیاری از انواع تومورهای کبدی کمک کند. این کار می‌تواند اطلاعات خاصی در مورد اندازه، شکل و محل هر تومور در کبد یا جای دیگری در شکم و همچنین عروق خونی مجاور به شما بدهد.
سی تی اسکن همچنین می‌تواند برای هدایت سوزن بیوپسی دقیقاً به داخل تومور مشکوک (که بیوپسی سوزنی هدایت شده با سی تی نامیده می‌شود) استفاده شود. اگر مشخص شود که سرطان کبد دارید، سی تی اسکن سینه شما نیز ممکن است برای بررسی میزان احتمال گسترش سرطان به ریه‌ها انجام شود.
تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
مانند سی تی اسکن، اسکن ام آر آی تصاویر دقیقی از بافت‌های نرم بدن ارائه می‌دهد. اما در اسکن MRI به جای اشعه ایکس از امواج رادیویی و آهنربا‌های قوی استفاده می‌شود.
اسکن MRI می‌تواند در بررسی تومورهای کبد بسیار مفید باشد. گاهی اوقات حتی با این روش می‌توانند تومور خوش‌خیم را از بدخیم تشخیص دهند. این اشعه‌ها همچنین می‌توانند برای مشاهده رگهای خونی در داخل و اطراف کبد برای مشاهده هرگونه انسداد مورد استفاده قرار گیرند و می‌توانند نشان دهند که آیا سرطان کبد به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است یا خیر.
آنژیوگرافی (Angiography)
آنژیوگرافی یک آزمایش اشعه ایکس است که رگ های خونی را بررسی می‌کند. در حالی که تصاویر اشعه ایکس گرفته می‌شود، ماده کنتراست (Contrast medium) یا رنگ به داخل شریان تزریق می‌شود تا خطوط خونی را مشخص کند.
از آنژیوگرافی می‌توان برای نشان دادن شریان‌هایی که به بافت‌های سرطانی کبد خون می‌رسانند استفاده کرد. این کار می‌تواند به پزشکان در تصمیم گیری برای برداشتن سرطان و کمک به برنامه ریزی جراحی کمک کند. همچنین می‌توان از آن برای کمک به هدایت و تصمیم گیری برای برخی از انواع درمانهای غیرجراحی، مانند آمبولیزاسیون (Embolization) استفاده کرد.
آنژیوگرافی می‌تواند ناراحت کننده باشد زیرا برای تزریق رنگ باید یک کاتتر (catheter) کوچک (یک لوله تو خالی انعطاف پذیر) در شریان منتهی به کبد قرار داده شود. معمولاً کاتتر در یک شریان در کشاله ران قرار می‌گیرد و به سمت شریان کبدی می‌رود. تا زمانی که کاتتر در جای خود قرار دارد، باید خیلی بی حرکت بمانید. یک بی حس کننده موضعی اغلب برای بی حس کردن ناحیه قبل از قرار دادن کاتتر استفاده می‌شود. سپس رنگ به سرعت تزریق می‌شود تا تمام رگ‌ها در حین عکس برداری با اشعه ایکس مشخص شوند.
آنژیوگرافی را می‌توان با سی تی اسکنر (سی تی آنژیوگرافی) یا اسکنر ام آر آی (آنژیوگرافی MR) نیز انجام داد. این تکنیک‌ها اغلب به جای آنژیوگرافی اشعه ایکس استفاده می‌شوند زیرا می‌توانند اطلاعاتی در مورد عروق خونی موجود در کبد بدون نیاز به استفاده از کاتتر در کشاله ران ارائه دهند. شما همچنان به یک تزریق IV در بازوی خود نیاز دارید تا بتوان در طول آزمایش رنگ مورد استفاده را به خون تزریق کرد.
اسکن استخوان
اسکن استخوان می‌تواند به بررسی سرطانی که به استخوان‌ها گسترش یافته (متاستاز) کمک کند. پزشکان معمولاً این آزمایش را برای افراد مبتلا به سرطان کبد پیشنهاد نمی‌کنند، مگر اینکه فرد علائمی مانند درد استخوان داشته باشد یا اگر شانسی برای پیوند کبد برای درمان سرطان وی وجود داشته باشد.
سایر آزمایش‌ها و روش‌ها
اگر پزشک شما فکر کند که ممکن است سرطان کبد داشته باشید اما نتایج تصویر برداری چنان قطعی نباشد، ممکن است انواع دیگری از آزمایشات بر روی شما انجام شود.
بیوپسی (Biopsy)
بیوپسی برداشتن نمونه‌ای از بافت برای بررسی وجود یا عدم وجود سرطان است.
گاهی اوقات، تنها راه برای اطمینان از وجود سرطان کبد، بیوپسی و بررسی آن در آزمایشگاه پاتولوژی است. اما در برخی موارد، پزشکان بر اساس نتایج آزمایشهای تصویر برداری مانند سی تی اسکن و ام آر آی می‌توانند نسبتاً مطمئن باشند که فرد مبتلا به سرطان کبد است. در این موارد ممکن است نیازی به بیوپسی نباشد.
پزشکان اغلب نگران هستند که تماس یک سوزن با تومور یا ایجاد اختلال در آن بدون برداشتن کامل آن ممکن است به گسترش سلولهای سرطانی در طول مسیر حرکت سوزن کمک کند. اگر جراحی یا پیوند کبد گزینه‌‌ای برای درمان سرطان باشد، این یک نگرانی بزرگ خواهد بود زیرا هر گونه گسترش در سرطان، ممکن است فرد را واجد شرایط مورد نیاز پیوند نکند.
به همین دلیل است که برخی از کارشناسان توصیه می‌کنند که بیمارانی که می‌توانند کاندید دریافت پیوند باشند، فقط در همان مرکزی که پیوند برایشان انجام می‌شود تحت بیوپسی قرار گیرند.
در صورت نیاز به بیوپسی، می‌توان آن را به روش‌های مختلفی انجام داد.
بیوپسی سوزنی (Needle biopsy): در این روش یک سوزن تو خالی از طریق پوست به شکم و نهایتاً کبد وارد می‌شود. قبل از قرار دادن سوزن ابتدا پوست با بی حسی موضعی بی حس می‌شود. این نوع بیوپسی معمولاً با کمک سونوگرافی یا سی تی اسکن برای هدایت دقیق سوزن انجام می‌شود.
بیوپسی لاپاراسکوپی (Laparoscopic biopsy): نمونه‌های بیوپسی را می‌توان در طول لاپاراسکوپی نیز گرفت. این کار به پزشک اجازه می‌دهد سطح کبد را ببیند و از نواحی با ظاهر غیر طبیعی نمونه برداری کند.
بیوپسی جراحی (Surgical biopsy): بیوپسی برشی (برداشتن قطعه ای از تومور) یا بیوپسی اکسیزیونال (excisional، برداشتن کل تومور و برخی بافت‌های طبیعی کبدی اطراف آن) را می‌توان با جراحی انجام داد.
تست‌های آزمایشگاهی
پزشک شما ممکن است آزمایشهای آزمایشگاهی را به دلایل زیر تجویز کند:
- برای کمک به تشخیص سرطان کبد
- برای کمک به تعیین اینکه چه چیزی ممکن است باعث سرطان کبد شما شده باشد.
- برای اطلاع از اینکه کبد شما چقدر خوب کار می‌کند. این اطلاعات می‌تواند روی انتخاب درمان‌هایی که می‌توانید تحت انجام آنها قرار گیرید، تأثیر بگذارد.
- برای دریافت اطلاعات کلی از سلامت عمومی و میزان عملکرد سایر اندام‌های شما که این اطلاعات می‌تواند روی انتخاب درمان‌هایی که می‌توانید تحت انجام آنها قرار گیرید نیز تأثیر بگذارد.
- برای بررسی اینکه روند درمان شما چقدر خوب عمل می‌کند
- برای جستجوی نشانه‌هایی مبنی بر بازگشت سرطان پس از انجام رسیدگی‌های درمانی
آزمایش خون آلفا فتوپروتئین (AFP)
AFP پروتئینی است که می‌تواند در سطوح بالایی در بزرگسالان مبتلا به بیماری‌های کبدی، سرطان کبد یا سایر سرطان‌ها و همچنین در زنان باردار یافت شود.
اگر سطح AFP در فردی که تومور کبدی دارد بسیار بالا باشد، می‌تواند به عنوان نشانه‌ای از وجود سرطان کبد تلقی شود. اما سرطان کبد تنها دلیل بوجود آمدن سطوح بالای AFP نیست. بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان کبد اولیه دارای سطوح طبیعی AFP هستند، بنابراین سطوح بالای AFP برای تعیین اینکه آیا توده کبدی ممکن است سرطانی باشد یا خیر مفید نیست.
با این حال، گاهی اوقات این آزمایش در افرادی که قبلاً مبتلا به سرطان کبد تشخیص داده شده اند، مفید است. سطح AFP می‌تواند به تعیین گزینه‌های درمانی کمک کند. در طول درمان، می‌توان از این آزمایش برای بررسی عملکرد روش درمانی استفاده کرد زیرا در صورت مؤثر بودن درمان، سطح AFP باید پایین بیاید. این آزمایش همچنین می‌تواند پس از درمان برای بررسی علائم احتمالی بازگشت سرطان (عود کردن مجدد) استفاده شود.
سایر آزمایشات خون
آزمایشات هپاتیت ویروسی: ممکن است پزشک آزمایش خون را برای بررسی وجود هپاتیت B و C تجویز کند.
تست‌های عملکرد کبد (LFTs): از آن جایی که سرطان کبد اغلب در کبد‌هایی که قبلاً توسط هپاتیت و یا سیروز آسیب دیده‌اند ایجاد می‌شود، پزشکان باید قبل از شروع درمان از وضعیت کبد شما مطلع شوند. اگر بخشی از کبد شما که تحت تأثیر سرطان قرار نگرفته است به خوبی کار نکند، ممکن است نتوانید برای درمان سرطان تحت جراحی قرار گیرید زیرا ممکن است در طی جراحی نیاز باشد که قسمت بزرگی از کبد شما برداشته شود. اگر کبد شما به خوبی کار نکند، سایر گزینه‌های درمانی مانند درمانهای هدفمند خاص (certain targeted therapy) یا شیمی درمانی (chemotherapy) نیز ممکن است گزینه‌های خوبی نباشند.
آزمایشات لخته شدن خون: کبد همچنین پروتئین‌هایی را می‌سازد که به لخته شدن خون در هنگام خونریزی کمک می‌کنند. یک کبد آسیب دیده ممکن است به اندازه کافی از این عوامل انعقادی تولید نکند که این اتفاق می‌تواند خطر خونریزی در شما را افزایش دهد. پزشک شما ممکن است آزمایش خون را برای کمک به اندازه‌گیری میزان این خطر تجویز کند.
آزمایشهای عملکرد کلیه: آزمایشهای مربوط به نیتروژن اوره خون (BUN) و سطح کراتینین اغلب برای ارزیابی عملکرد کلیه‌‌ها انجام می‌شود.
شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش سطح گلبولهای قرمز خون (که اکسیژن را در سراسر بدن شما حمل می‌کنند)، گلبولهای سفید خون (که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند) و پلاکت‌ها (که به لخته شدن خون کمک می‌کنند) را اندازه گیری می‌کند. نتایج این آزمایش نشان می‌دهد که مغز استخوان (جایی که سلولهای خونی جدید در آن ساخته می‌شود) چقدر خوب کار می‌کند.
آزمایشات شیمیایی خون و سایر آزمایشات: آزمایشات شیمیایی خون سطوح تعدادی از مواد را در خون بررسی می‌کند که برخی از آنها ممکن است تحت تأثیر سرطان کبد قرار گیرند. به عنوان مثال، سرطان کبد می‌تواند سطح کلسیم خون را افزایش دهد، در حالی که سطح گلوکز خون ممکن است کاهش یابد. همچنین گاهی اوقات سرطان کبد می‌تواند سطح کلسترول را افزایش دهد، بنابراین ممکن است این مورد نیز بررسی شود.
روش‌های درمانی
درمان سرطان اولیه کبد به میزان (مرحله) بیماری و همچنین سن، سلامت کلی و ترجیحات شخصی شما بستگی دارد.
عمل جراحي
عمل‌های مورد استفاده برای درمان سرطان کبد عبارتند از:
- جراحی برای برداشتن تومور: در شرایط خاص – اگر تومور شما کوچک باشد و عملکرد کبد شما خوب باشد – ممکن است پزشک شما جراحی را برای برداشتن سرطان کبد و بخش کوچکی از بافت کبد سالم که آن را احاطه کرده است، توصیه کند.
این که آیا این روش یک گزینه برای شماست یا خیر، به محل توده سرطانی در کبد شما، عملکرد خوب کبد و سلامت کلی بستگی دارد.
- جراحی برای پیوند کبد: در طی جراحی پیوند کبد، کبد بیمار شما برداشته شده و با یک کبد سالم از اهدا کننده جایگزین می‌شود. جراحی پیوند کبد تنها یک گزینه برای درصد کمی از افراد مبتلا به سرطان کبد در مراحل اولیه است.
درمانهای موضعی
درمانهای موضعی برای سرطان کبد روش‌هایی هستند که مستقیماً روی سلولهای سرطانی یا ناحیه اطراف سلولهای سرطانی تجویز می‌شوند. گزینه‌های درمانی موضعی برای سرطان کبد عبارتند از:
- گرم کردن سلولهای سرطانی: روش فرسایش فرکانس رادیویی (Radiofrequency ablation) از جریان الکتریکی برای گرم کردن و تخریب سلولهای سرطانی استفاده می‌کند. با استفاده از یک آزمایش تصویر برداری به عنوان راهنما، مانند سونوگرافی، پزشک یک یا چند سوزن نازک را در برش‌های کوچکی از شکم شما وارد می‌کند. وقتی سوزن‌ها به تومور می‌رسند، با جریان الکتریکی گرم می‌شوند و سلولهای سرطانی را از بین می‌برند. سایر روش‌ها برای گرم کردن سلولهای سرطانی ممکن است از امواج مایکروویو یا لیزر استفاده کنند.
- انجماد سلولهای سرطانی: کرایوآبلیشن (Cryoablation) از سرمای شدید برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده می‌کند. در طول عمل، پزشک یک ابزار (کرایوپروب) حاوی نیتروژن مایع را مستقیماً روی تومورهای کبد قرار می‌دهد. تصاویر اولتراسوند (سونوگرافی) برای هدایت کرایوپروب و نظارت بر انجماد سلول‌ها استفاده می‌شوند.
- تزریق الکل به تومور: در حین تزریق الکل، الکل خالص مستقیماً به داخل تومورها، چه از طریق پوست و چه در حین عمل جراحی، تزریق می‌شود. الکل باعث مرگ سلولهای توموری می‌گردد.
- تزریق داروهای شیمی درمانی به کبد: کموامبولیزاسیون (Chemoembolization) نوعی شیمی درمانی است که داروهای قوی ضد سرطان را مستقیماً به کبد می‌رساند.
- قرار دادن مهره‌های پرتوزا در کبد: کره‌های کوچکی که حاوی تشعشع هستند ممکن است مستقیماً در کبد – جایی که می‌توانند پرتو را مستقیماً به تومور برسانند – قرار داده شوند.
پرتو درمانی (Radiation therapy)
این روش درمانی از انرژی پر قدرت منابعی مانند اشعه ایکس و پروتون برای از بین بردن سلولهای سرطانی و کوچک کردن تومورها استفاده می‌کند. پزشکان با دقت انرژی را به سمت کبد هدایت می‌کنند و در عین حال از بافت سالم اطراف محافظت می‌کنند.
اگر درمانهای دیگر امکان‌پذیر نباشد یا کمکی نکرده باشند، پرتو درمانی ممکن است یک گزینه باشد. برای سرطان پیشرفته کبد، پرتو درمانی ممکن است به کنترل علائم نیز کمک کند.
در طول درمان پرتو درمانی خارجی، روی یک میز دراز می‌کشید و توسط دستگاهی پرتوهای انرژی در نقطه‌ای دقیق از بدن شما هدایت می‌شوند.
یک نوع تخصصی پرتو درمانی، به نام رادیوتراپی بدن استریوتاکتیک (stereotactic body radiotherapy)، شامل تمرکز همزمان پرتوهای زیادی در یک نقطه از بدن شما است.
درمان دارویی هدفمند (Targeted drug therapy)
درمانهای دارویی هدفمند بر روی ناهنجاری‌های خاص موجود در سلولهای سرطانی تمرکز دارند. با مسدود کردن این ناهنجاری‌ها، درمانهای دارویی هدفمند می‌توانند باعث مرگ سلولهای سرطانی شوند.
بسیاری از داروهای هدفمند برای درمان سرطان پیشرفته کبد در دسترس هستند.
برخی از درمانهای هدفمند فقط در افرادی که سلولهای سرطانی آنها دارای جهش‌های ژنتیکی خاصی هستند، کار می‌کنند. سلولهای سرطانی شما ممکن است در آزمایشگاه آزمایش شوند تا بررسی شود که آیا این داروها ممکن است به شما کمک کنند یا خیر.
ایمونوتراپی (Immunotherapy)
ایمونوتراپی از سیستم ایمنی بدن شما برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. سیستم ایمنی بدن شما که با بیماری‌ها مبارزه می‌کند ممکن است به سرطان شما حمله نکند زیرا سلولهای سرطانی پروتئین‌هایی تولید می‌کنند که سلولهای سیستم ایمنی را کور کرده و عملکرد آنها را مختل می‌کنند. ایمونوتراپی با تداخل در این فرآیندها عمل می‌کند. درمانهای ایمونوتراپی به طور کلی برای افراد مبتلا به سرطان پیشرفته کبد اختصاص دارند.
شیمی درمانی (Chemotherapy)
شیمی درمانی از داروها برای کشتن سلولهای در حال رشد سریع از جمله سلولهای سرطانی استفاده می‌کند. شیمی درمانی می‌تواند از طریق ورید (سیاهرگ) بازو تزریق شده یا به شکل قرص مصرف شود. هر دوی این روش‌ها می‌توانند به طور همزمان استفاده شوند. شیمی درمانی گاهی برای درمان سرطان پیشرفته کبد استفاده می‌شود.
مطالعات بیشتر در بخش راهنمای علمی سایت
مترجم: فاطمه فریادرس
