لوله خون‌گیری و اهمیت کدگذاری در رنگها

لوله خون‌گیری و رنگ های مختلف آن

آزمایش‌های مختلف و سنجش‌ بیوشیمیایی به انواع مختلفی از لوله‌های نمونه‌گیری نیاز دارند. تجزیه و تحلیل in vitro نمونه‌های خون را می‌توان در آزمایشگاه‌های بالینی با استفاده از سرم یا پلاسما انجام داد.

خون در لوله‌های آزمایش یا لوله‌های خون‌گیری (BCTs)، با بسته‌های غیرقابل نفوذ نسبت به هوا، جمع‌آوری می‌شود که برای شناسایی کاربردی‌تر و آسان، کد رنگی دارند. که به این لوله‌ها، لوله‌های خلاء یا تخلیه (vacutainer or evacuated tube) نیز می‌گویند و از پلاستیک یا شیشه ساخته شده‌اند و دارای درپوش لاستیکی هستند. درپوش لاستیکی نوعی مهر و موم با خلاء ایجاد می‌کند که به کشیدن حجم از پیش تعیین شده خون کمک می‌کند. این لوله‌ها در زمینه‌های مختلف تشخیصی مانند آزمایشات شیمیایی/بیوشیمیایی، هماتولوژیک، مولکولی و سرولوژیکی استفاده می‌شوند.

رنگ لوله‌ها تعیین کننده نوع مواد اضافه شده در لوله‌ها است. اختلاط کامل لوله‌ها با این مواد ضروری است. تمام لوله‌های حاوی ضد انعقاد باید 10-12 بار به آرامی مخلوط شوند تا افزودنی با خون مخلوط شود و از لخته شدن جلوگیری شود. هنگامی که خون به طور کامل با مواد افزودنی مخلوط نشود احتمالا منجر به خطا در آزمایش می‌شود.

انجام بیش از یک آزمایش با یک لوله امکان پذیر است. می‌توانید حداقل مقدار خون مورد نیاز را با آزمایشگاه چک کنید.

اجزای لوله خون‌گیری

لوله‌های خون‌گیری از نظر شکل و اندازه شبیه لوله آزمایش هستند  اما دارای درپوش هستند و از پلاستیک یا شیشه ساخته می‌شوند. اجزای لوله خون‌گیری به شرح زیر است:

1. دیواره لوله: لوله خون‌‎گیری 50-150 میلی متر طول و 10-20 میلی متر قطر دارد. شیشه استفاده شده بوروسیلیکات یا سودآهک و پلاستیک مورد استفاده از پلی اتیلن ترفتالات یا پلی اتیلن و پلی پروپیلن است. لوله‌های پلاستیکی دوام بیشتری دارند و خطر آلودگی کمتری دارند.
2. درپوش لاستیکی: درپوش لاستیکی به رنگهای مختلف است و پس از برداشتن سوزن به راحتی توسط سوزن قابل نفوذ است. لاستیک بوتیل و لاستیک بوتیل هالوژنه مواد رایج درپوش هستند.
3. روان کننده استاپر: روان کننده‌هایی مانند روغنهای سیلیکون، گلیسرول و مایعات در قسمت درپوش اعمال می‌شوند که به برداشتن درپوش و قرار دادن آسان آن، کمک می‌کنند.
4. سورفکتانت لوله‌: سورفکتانت لوله‌ باید بااحتیاط انتخاب شود زیرا ممکن است با آنتی بادی‌ها تداخل داشته باشد و واکنشهای مورد نیاز را مختل کند. سورفکتانت به کاهش جذب غیر اختصاصی، بهبود جریان خون و جلوگیری از جذب پروتئینها، گلبولهای قرمز و پلاکتها به دیواره لوله کمک می‌کند.

اجزای جانبی لوله خون‌گیری

علاوه بر اجزای عمومی، اجزای جانبی نیز در کلاهکهای رنگی مختلف وجود دارد که به شرح زیر است:

1. ژل جداکننده: این ژلها در SST (لوله‌های جداکننده سرم) وجود دارند و برای جدا کردن سرم از خون لخته شده یا کامل استفاده می‌شوند. ژل مورد استفاده ژل تیکسوتروپیک است که بین سلولها و سرم قرار می گیرد.
2. ضد انعقادها: پتاسیم EDTA، تری سدیم سیترات، اگزالات پتاسیم، فلوراید سدیم و نمکهای هپارین به عنوان ضد انعقاد و عوامل کیلاتور در لوله‌های خون‌گیری عمل می‌کنند.
3. ذرات فعال کننده لخته: این ذرات در لوله‌های پلاستیکی وجود دارند و ذرات لخته را به صورت درونی یا بیرونی فعال می‌کنند. اسید الاژیک، ترومبین و ترومبوپلاستین به صورت بیرونی لخته را فعال می‌کنند. سیلیس، شیشه، بنتونیت، کائولن و خاک دیاتومه به طور بالقوه لخته را فعال می‌کنند.
4. مهارکننده‌های پروتئاز: EDTA و سیترات نیز با محدود کردن فعال شدن پروتئازها، مهارکننده‌های پروتئاز را عمل می‌کنند. آپروتینین و سولفونیل هالیدها از دیگر مهارکننده‌های پروتئاز هستند که در لوله‌های خلاء استفاده می‌شوند.

ترتیب خون‌گیری

دستور خاصی برای انتقال خون گرفته شده وجود دارد که برای جلوگیری از آلودگی مواد افزودنی، ضروری است. ترتیب توصیه شده برای لوله‌های خونگیری عبارتند از:

1. ابتدا خون را در تیوب کشت خون بریزید (زرد)
2. در مرحله دوم، در لوله انعقاد (آبی روشن) خون بریزید. ممکن است نگرانی از آلودگی توسط بافت، مایعات یا ترومبوپلاستین ایجاد شود، بنابراین می‌توان ابتدا در لوله غیرافزودنی و سپس در آبی روشن بریزید.
3. در مرحله سوم در لوله غیر افزودنی (قرمز) بریزید.
4. در نهایت، در لوله افزودنی به ترتیب زیر:
5. SST (صورتی یا طلایی) که حاوی جداکننده ژل و فعال کننده لخته است.
6. PST (سبز روشن) با ضد انعقاد لیتیوم هپارین و جداکننده ژل.
7. هپارین سدیم (سبز تیره)
8. EDTA (یاسی)
9. ACDA یا ACDB (زرد کم رنگ) که اسید سیترات دکستروز دارد.
10. اگزالات/فلوراید (خاکستری روشن)

نمونه را از لوله خون‌گیری به لوله دیگر منتقل نکنید و یا خون لوله‌های خون‌گیری مختلف را باهم مخلوط نکنید.

رنگ درپوش

همانطور که قبلا ذکر شد، رنگ درپوش لوله نشان دهنده هدف آزمایش و ضد انعقاد اضافه شده به لوله است، همچنین زمان مورد نیاز برای لخته شدن و تعداد وارونگی‌های لازم پس از انتقال خون به لوله‌ها را تعیین می‌کند. روش‌های استاندارد آزمایشگاهی از لوله‌های رنگی زرد، صورتی، آبی، یاسی/بنفش، قرمز، سبز و آبی روشن استفاده می‌کنند.

رنگ لوله با ضد انعقاد و کاربرد آنها به شرح زیر است:

صورتی یا طلایی (SST)

• افزودنی: لوله‌های پلاستیکی با فعال کننده لخته و ژل برای جداسازی سرم.
• وارونگی لوله: 5 بار وارونگی لوله برای اطمینان از مخلوط شدن فعال کننده لخته با خون مورد نیاز است.
• زمان مورد نیاز لخته شدن: 30 دقیقه
• آزمایشات مرتبط: پروفایلهای شیمی، الکترولیت‌ها، پانل چربی، پانل کبدی، پانل هپاتیت، مطالعات تیروئید، مطالعات آهن، نشانگرهای سرطان، لیتیوم، الکل، ویتامین B12، ویتامین D، مطالعات هورمونی، نشانگرهای قلبی، لیدوکائین، فولات، داروهای درمانی (به جز کاربامازپین)، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای، سالیسیلات و هموسیستئین (ON ICE).

قرمز

• افزودنی: ساخته شده از شیشه با روکش سیلیکونی.
• وارونگی لوله: نیازی به وارونگی لوله نیست.
• زمان لخته شدن مورد نیاز: 60 دقیقه
• آزمایشات مرتبط: فاکتور روماتوئید (RF)، RPR (آزمایش پلاسما)، اسید اوریک، PTH (هورمون پاراتیروئید)، انسولین، پرآلبومین، منیزیم، آزمایش BhCG (گنادوتروپین جفتی بتا انسانی)، FT3/FT4 ، دیگوکسین، آمیلاز، لیپاز، کورتیزول، تست CRP (پروتئین واکنشی C) و پپتید C.

سبز

• وارونگی افزودنی و لوله: لیتیوم هپارین (لوله‌های سبز روشن حاوی هپارین لیتیوم و ژل برای جداسازی پلاسما) افزودنی است. 8 بار وارونگی برای اطمینان از مخلوط کردن ضد انعقاد با خون برای جلوگیری از لخته شدن مورد نیاز است.
• زمان مورد نیاز لخته شدن: نیازی به زمان لخته شدن نیست.
• آزمایشات مرتبط معمولی: برای همه درخواست‌های شیمی عمومی STAT ارجحیت دارند.

1. پروفایلهای شیمی
2. کلسیم یونیزه
3. پانل لیپید
4. پانل کبدی
5. نشانگرهای قلبی
6. آزمایش فاکتور روماتوئید (RF).
7. آمونیاک (روی یخ)
8. داروهای درمانی (به جز VANC و لیتیوم).
9. BhCG (هورمونی در تشخیص بارداری)

خاکستری

• افزودنی: فلوراید سدیم/ اگزالات پتاسیم
• وارونگی لوله: 8 بار وارونگی لوله باعث اختلاط مناسب مواد افزودنی با خون می‌شود.
• زمان مورد نیاز لخته شدن: نیازی به زمان لخته شدن نیست.
• آزمایشات مرتبط: اسید لاکتیک (ON ICE). فقط هنگام بررسی سطح گلوکز می‌توان از لوله‌های با درپوش خاکستری استفاده کرد. این لوله‌ها گلوکز را حفظ می‌کنند و هنگام خون‌گیری در فاصله طولانی از بیمارستان مفید هستند.

بنفش / یاسی

• افزودنی: K2 EDTA اضافه شده در لوله پلاستیکی. بنابراین، به عنوان لوله EDTA نیز نامیده می‌شود.
• وارونگی لوله: 8 بار وارونگی لوله برای اطمینان از مخلوط شدن ضد انعقاد با خون لازم است.
• زمان مورد نیاز لخته شدن: ندارد
• آزمایشات مرتبط: CBC (شمارش گلبولهای خون)/ شمارش PLT، H&H (هموگلوبین و هماتوکریت)، میزان SED (سرعت رسوب ائوزینوفیل ESR)، آزمایش BNP (پپتید ناتریورتیک نوع B)، HgbA1C، سیکلوسپورین، سلول داسی شکل، RETIC (تعداد رتیکولوسیت)، بررسی مسیر، Intra op PTH، ونکومایسین، HIV، کومبز مستقیم، فولات RBC، PROGRAF، CD3/CD4.

صورتی

• افزودنی: K2 EDTA اضافه شده در لوله‌های پلاستیکی.
• وارونگی لوله: 8 بار وارونگی لوله از لخته شدن جلوگیری می‌کند.
• زمان مورد نیاز لخته شدن: ندارد
• آزمایشات مرتبط معمول: گروه خونی و RH، گروه خونی و غربالگری، غربالگری آنتی بادی، Crossmatch، RHOGAM Workup

آبی

• افزودنی: بافر سیترات سدیم (3.2%) شیشه و (3.2%) پلاستیک که به آن لوله PT نیز می‌گویند.
• وارونگی لوله: 3-4 بار وارونگی لوله، ترکیب مناسب ضد انعقاد با خون را تضمین می‌کند.
• زمان مورد نیاز لخته شدن: ندارد
• آزمون‌های معمولی مرتبط

1. تست PT/INR (زمان پروترومبین).
2. آزمایش PTT (زمان ترومبوپلاستین جزئی).
3. فیبرینوژن
4. D’Dimer(تست دی دایمر)
5. برای انعقاد و سنجش فاکتورهای ویژه، قبل از جمع آوری با آزمایشگاه تماس بگیرید.

آبی پررنگ

• افزودنی: لوله‌های پلاستیکی با K2 EDTA اسپری می‌شوند. K2 EDTA میزان MCV (میانگین حجم سلولی) مربوط به RBC را در غلظت‌های بالاتر افزایش می‌دهد.
• وارونگی لوله: 8 بار وارونگی لوله، ترکیب مناسب ضد انعقاد با خون را تضمین می‌کند.
• زمان مورد نیاز لخته شدن: ندارد
• آزمایشات مرتبط: آزمایش سم شناسی مقدار کمی فلزات مانند آلومینیوم، کادمیوم، مس، سرب، جیوه، سلنیوم، روی و غیره را تعیین می‌کند.

برای تست Gold Top (SST-Serum Separator Tube) و Plain Red Top لوله باید 5-6 بار مخلوط شود زیرا حاوی نوعی فعال کننده لخته هستند. لوله با درپوش سبز (لوله جداکننده پلاسما-PST) در صورت وجود، ترجیح داده می‌شود.

به طور خلاصه

رنگ لوله و ماده ضد انعقاد اضافه شده به آن به شرح زیر است:

رنگ لوله	ماده ضد انعقاد
زرد، صورتی و آبی	Sodium polyanethole sulfonate (SPS)
آبی روشن	Sodium citrate (3.2%)
قرمز	هیچ ماده‌ای افزوده نمی‌شود
سبز	Heparin (sodium heparin, lithium heparin, یا ammonium heparin)
بنفش(یاسی)	Ethylene-diamine-tetra-acetic-acid
خاکستری	Potassium oxalate و sodium fluoride

همچنین بخوانید:

• خونسازی و شناخت انواع سلول های خونی
• کارگاه خون گیری و تزریقات
• دوره مهارت آموزی هماتولوژی

مترجم: معصومه قریبی ششده

منبع