اطلاعات عمومی، ویکی ژن
لیزوزوم چیست؟ تعریف، ساختار، عملکرد و انواع
تعریف لیزوزوم
- لیزوزوم‌ها ساختارهای دانه‌ای متراکم و متصل به غشاء هستند که حاوی آنزیم‌های هیدرولیتیک هستند. عمدتاً مسئول هضم درون سلولی و خارج سلولی هستند.
- کلمه لیزوزوم از دو کلمه lysis به معنی تجزیه و soma به معنی بدن تشکیل شده است.
- این یک اندامک سلولی مهم است که مسئول تجزیه بین و خارج سلولی مواد است.
- آن‌ها بیشتر در سلول‌های جانوری یافت می‌شوند. درحالیکه فقط در برخی از گروه‌های گیاهی پست (کپک‌های لجنی و قارچ‌های ساپروفیت) یافت می‌شوند.
- آن‌ها آزادانه در سیتوپلاسم وجود دارند. در حیوانات، تقریباً در تمام سلول‌ها به جز در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود.
- آن‌ها به تعداد فراوان در سلول‌های مربوط به واکنش‌های آنزیمی مانند سلول‌های کبد، سلول‌های پانکراس، سلول‌های کلیه، سلول‌های طحال، لکوسیت‌ها، ماکروفاژها و غیره یافت می‌شوند.
ساختار
- لیزوزوم‌ها بدون هیچ شکل یا ساختار مشخصی هستند، یعنی پلئومورفیک هستند.
- ظاهر آن‌ها بیشتر کروی یا دانه‌ای است.
- اندازه آن 0.2 تا 0.5 میکرومتر است و توسط یک غشای لیپوپروتئینی منحصر به فرد احاطه شده است.
- غشاء حاوی پروتئین‌های غشایی مرتبط با لیزوزوم بسیار گلیکوزیله (LAMP) و پروتئین‌های غشایی انتگرال لیزوزومی (LIMP) است.
- LAMP ها و LIMP ها پوششی را روی سطح داخلی غشا تشکیل می‌دهند
- آن‌ها غشاء را در برابر حمله آنزیم‌های هیدرولیتیک متعددی که در داخل آن نگهداری می‌شوند، محافظت می‌کنند.
- غشای لیزوزومی دارای یک پمپ پروتون هیدروژن است که مسئول حفظ شرایط pH آنزیم است. محیط اسیدی که توسط پمپ پروتون که H+ را در داخل لومن پمپ می‌کند حفظ می‌شود و عملکرد آنزیم‌های لیزوزومی را تضمین می‌کند.
- در داخل غشاء، اندامک حاوی آنزیم‌هایی به شکل کریستالی است.
آنزیم‌های لیزوزومی
برای تجزیه مواد اضافی و درون سلولی، لیزوزوم.ها با آنزیم‌هایی به نام هیدرولاز پر می.شوند. حاوی حدود 40 نوع آنزیم است که به انواع اصلی زیر طبقه بندی می‌شوند:
- پروتئازها که پروتئین‌ها را هضم می‌کنند
- لیپازها که لیپیدها را هضم می‌کنند.
- آمیلاز کربوهیدرات‌ها را هضم می‌کند.
- نوکلئازها اسیدهای نوکلئیک را هضم می‌کنند.
- مونو استرهای اسید فسفریک
در مجموع گروهی از آنزیم‌ها هیدرولاز نامیده می‌شوند که با افزودن مولکول‌های آب باعث جدا شدن بسترها می‌شوند. بیشتر آنزیم‌های لیزوزومی در محیط اسیدی عمل می‌کنند.
انواع
لیزوزوم‌های اولیه
- ساختارهای کیسه مانند کوچک که آنزیم‌های سنتز شده توسط شبکه آندوپلاسمی خشن را در بر می‌گیرد.
- به عنوان گرانول‌های ذخیره سازی آنزیم‌ها نامیده می‌شود.
لیزوزوم‌های ثانویه
- از ادغام لیزوزوم اولیه با فاگوزوم تشکیل شده است.
- حاوی مواد ادغام شده با آنزیم‌ها می‌باشد.
- مواد به تدریج هضم می‌شوند.
عملکرد
آن‌ها دو وظیفه اصلی را انجام می‌دهند:
هضم داخل سلولی
- برای هضم غذا، غشای لیزوزوم با غشای واکوئل غذایی ترکیب می‌شود و آنزیم‌ها را داخل آن می‌پاشد.
- سپس غذای هضم شده از طریق غشای واکوئل پخش شده و وارد سلول می‌شود تا برای انرژی و رشد استفاده شود.
اکشن خودکار
- اندامک‌های سلولی که باید توسط وزیکول‌ها یا واکوئل.ها توسط فرآیند اتوفاژی پوشانده می‌شوند تا اتوفاگوزوم را تشکیل دهند.
- سپس اتوفاگوزوم با عمل آنزیم‌های لیزوزومی از بین می‌رود.
فرآیندهایی که در آن لیزوزوم‌ها نقش مهمی دارند عبارتند از:
آ. هتروفاژی
ورود مواد اگزوژن به داخل سلول توسط فاگوسیتوز یا پینوسیتوز و هضم مواد بلعیده شده پس از ادغام واکوئل تازه تشکیل شده با لیزوزوم.
ب. اتوفاژی
یک فرآیند فیزیولوژیکی طبیعی که با تخریب سلول‌های بدن سر و کار دارد. برای حفظ هموستاز، برای عملکرد طبیعی با تخریب پروتئین، گردش اندامک‌های سلولی تخریب شده برای تشکیل سلول‌های جدید ضروری است.
ج. هضم خارج سلولی
لیزوزوم‌های اولیه توسط اگزوسیتوز هیدرولازها را در خارج ترشح می‌کنند که منجر به تخریب مواد خارج سلولی می‌شود.
به عنوان مثال. قارچ‌های ساپروفیت
د. اتولیز
به کشتن کل مجموعه‌ای از سلول‌ها توسط تجزیه غشای لیزوزومی اشاره دارد. در طول دگردیسی دوزیستان و حشرات رخ می‌دهد.
ذ. لقاح
آکروزوم سر اسپرم یک لیزوزوم غول پیکر است که پاره شده و آنزیم‌هایی را در سطح تخمک آزاد می‌کند. این راه را برای ورود اسپرم به تخمک با هضم غشای تخمک فراهم می‌کند.
ه. به عنوان نگهبان سلول
لیزوزوم‌ها مواد زائد را که ممکن است در سلول انباشته شده و به پیشگیری از بیماری‌ها کمک کند، حذف می‌کنند.
مطالب مرتبط:
- سانتروزوم چیست؟ تعریف، ساختار، عملکرد، شکل
- پراکسی‌زوم چیست؟ تعریف، ساختار، عملکرد و نمودار
- کلروپلاست چیست؟ تعریف، ساختار، عملکرد و شکل
- گلیکولیز چیست؟ گلیکولیز در ۱۰ مرحله ساده
مترجم: شقایق مرتاضی
بهترین معلومات بود