مورفولوژی سلول‌های خون محیطی

مقدمه‌ای بر مورفولوژی سلول‌های خون محیطی

برای بررسی سلول‌های خونی و شناسایی ناهنجاری‌های سلولی در بیماری‌های خونی لازم است که یک هماتولوژیست توانایی شناسایی سلول‌های نرمال و آشنایی با سلول ‌‌های مختلف خونی در حالت نرمال را داشته باشد.

گلبول قرمر و مورفولوژی آن :

گلبول‌های قرمز طبیعی بالغ، سلول‌های هسته‌ای مقعرالطرفین ، دیسکی ‌شکل با قطر تقریبی ۷ تا ۸ میکرون روی اسمیر خون محیطی با حجم داخلی ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر (fL) هستند.

اصطلاحی که برای توصیف گلبول های قرمز با اندازه طبیعی استفاده می شود “نورموسیتیک” است. هنگام بررسی اندازه گلبول های قرمز بر روی اسمیر خون، قانون کلاسیک این است که آنها را با هسته یک لنفوسیت نرمال کوچک، که قطر تقریبی ۸ میکرون دارد، مقایسه کنیم (توجه داشته باشید که این روش مانند گلبول های قرمز که دارای مقدار هموگلوبین کمتر یا بیشتر از حد نرمال، روی یک اسلاید صاف می شوند و ممکن است بزرگتر از آنچه که هستند به نظر برسند).

در یک اسمیر خون محیطی رنگ آمیزی شده با رایت، گلبول های قرمز بالغ طبیعی که حاوی هموگلوبین کافی هستند، ظاهری قرمز-نارنجی با رنگ پریدگی مرکزی (ناحیه روشن تر در داخل سلول) با قطر کمتر از ۳ میکرون دارند.

اصطلاحی که برای توصیف گلبول های قرمز با رنگ معمولی استفاده می شود “نورموکرومیک” است. سلول‌های نورموسیتیک و نورموکرومیک همانطور که در یک اسمیر خون محیطی رنگ‌آمیزی با رایت ظاهر می‌شوند در تصویر زیر نشان داده شده‌اند.

گلبول های قرمز با عملکرد طبیعی تقریباً 120 روز در گردش خون محیطی قبل از برداشتن توسط کبد یا طحال زنده می مانند. در شرایط عادی، بدن هر روز گلبول های قرمز کافی تولید می کند تا حذف سلول های پیر را جبران کند. گلبول های قرمز برای عبور از کوچکترین رگ های خونی باید تغییر شکل دهند.

تغییر شکل گلبول های قرمز طبیعی از غشاهای انعطاف پذیر آنها ناشی می شود. برخی از حالات بیماری می توانند ویژگی های طبیعی RBC را تغییر دهند. این دوره تغییرات مورفولوژیکی RBC مختلف را توصیف می کند و تغییرات را با وضعیت ها یا شرایط بیماری خاص مرتبط می کند.

ممکن است بر اثر بیماری‌ها و شرایط مختلف مورفولوژی نرمال گلبول‌های قرمز تغییر کرده  و شناسایی این تغییر مورفولوژی در لام خون محیطی حائزاهمیت است. در تصویر ۲ رایج ترین مورفولوژی‌های گلبول قرمز مشاهده می‌شود.

گلبول‌های سفید و مورفولوژی نرمال آنها

گلبول‌های سفید هم مانند گلبول‌های قرمز دارای مورفولوژی نرمال و غیرنرمال هستند که شناسایی و تمایز آنها از یکدیگر بسیار مهم است.

نوتروفیل: اندازه نوتروفیل ۱۵-۱۴ میکرومتر است. سیتوپلاسم آن بی رنگ یا کمی ائوزینوفیلیک است و حاوی گرانول‌های متعدد، کوچک، ریز و ارغوانی است. هسته دارای ۲-۵ لوب است که توسط رشته های کروماتین ریز به هم متصل شده اند.

کروماتین هسته ای متراکم شده و به رنگ بنفش تیره رنگ می شود. یک نوتروفیل لوبوله شده حداقل ۲ لوب دارد که توسط یک رشته کروماتین به هم متصل شده اند. یک نوتروفیل باند هسته U شکل غیرمنقطع با عرض یکنواخت را نشان می دهد.

به طور معمول نوتروفیل های باند کمتر از 3 درصد از کل لکوسیت ها را تشکیل می دهند. اکثر نوتروفیل ها دارای ۳ لوب و کمتر از ۵% دارای ۵ لوب هستند. در جنس مونث ، ۲ تا ۳ درصد از نوتروفیل ها برجستگی کوچکی (به نام چوب طبل) روی لوب هسته ای نشان می دهند که یک کروموزوم X غیرفعال شده را نشان می دهد.

ائوزینوفیل ها کمی بزرگتر از نوتروفیل ها هستند (۱۵-۱۶ میکرومتر). هسته اغلب دولوبی است و سیتوپلاسم مملو از گرانول های متعدد، بزرگ و قرمز نارنجی روشن است. در اسمیر خون، برخی از ائوزینوفیل ها اغلب پاره می شوند.

بازوفیل‌ها به ندرت در اسمیر طبیعی دیده می شوند. آنها سلول‌های کوچک (۹-۱۲ میکرومتر)، گرد تا بیضی شکل هستند که حاوی گرانول‌های بسیار بزرگ، درشت و بنفش تیره هستند. تشخیص هسته دشوار است زیرا گرانول‌ها آن را می پوشانند.

مونوسیت بزرگترین لکوسیت (۱۵-۲۰ میکرومتر) است. شکل آن نامنظم، دارای هسته بیضی یا شکافدار (کلیه ای شکل) و کروماتین ظریف است. سیتوپلاسم فراوان، آبی خاکستری با ظاهر شیشه ای است و اغلب حاوی گرانول‌های ریز آزوروفیل و واکوئل است. پس از مهاجرت به بافت ها از خون به آنها ماکروفاژ می گویند.

در اسمیر خون محیطی، دو نوع لنفوسیت معمولا دیده می شود: کوچک و بزرگ. اکثر لنفوسیت ها کوچک هستند (۷-۸میکرومتر). این سلول ها دارای نسبت هسته سیتوپلاسمی بالایی با لبه نازکی از سیتوپلاسم آبی تیره هستند.

هسته گرد یا با کروماتین خشن وشکاف داراست. لنفوسیت های بزرگ (۱۵-۱۰ میکرومتر) سیتوپلاسم آبی کمرنگ تری دارند که ممکن است حاوی چند گرانول آزوروفیل باشد. هسته بیضی یا گرد است و اغلب در یک طرف سلول قرار دارد.

مورفولوژی غیر طبیعی لکوسیت‌ها:

مشاهده گرانول‌های سمی (Toxic granulation):

این گرانول‌ها به رنگ آبی تیره، آبی ارغوانی و درشت در سیتوپلاسم نوتروفیل ها هستند. آنها معمولا در عفونت های باکتریایی شدید دیده می شوند.

اجسام انکلوزیون دوهل:

این اجسام سیتوپلاسمی کوچک، بیضی شکل و آبی کم رنگ در حاشیه نوتروفیل ها هستند. آنها بقایای ریبوزوم‌ها و شبکه آندوپلاسمی خشن را نشان می‌دهند. آنها اغلب با گرانول‌های سمی همراه هستند و در عفونت های باکتریایی دیده می شوند.

شیفت نوتروفیل ها به چپ:

به وجود سلول های نابالغ سری نوتروفیل (باند سل و متامیلوسیت ها) در خون محیطی اشاره دارد و معمولا در عفونت ها و اختلالات التهابی رخ می دهد

نوتروفیل هایپرسگمانته:

اگر بیش از ۵% نوتروفیل ها  در خون محیطی دارای ۵ لوب یا بیشتر باشند، هایپرسگمنتاسیون نوتروفیلی رخ داده است. اندازه آنها بزرگ است و به آنها ماکروپلی سیت نیز می گویند. آنها در کمبود فولات یا ویتامین B12 دیده می شوند و نشان دهنده یکی از اولین علائم آنمی مگالوبلاستیک هستند.

آشنایی با مورفولوژی نرمال سلول‌های خونی در تشخیص بیماری‌های خونی و افتراق بین حالت‌های پاتوژنیک و غیرپاتوژنیک از اهمیت خاصی برخوردار است. یک متخصص هماتولوژی با بررسی مورفولوژی سلولی می‌تواند به پزشک در این مورد کمک کند.

همچنین از صفحات زیر بازدید کنید:

• دوره مهارت آموزی هماتولوژی
• رتیکولوسیت‌ چیست؟ نحوه شمارش رتیکولوسیت‌
• اختلالات گلبول قرمز
• خونسازی و شناخت انواع سلول های خونی

بیشتر بخوانید